In deze serie interviewt Pieter Muysken prominente Afrikaanse taalwetenschappers die in het Nederlandse taalgebied werken. Deel 2: prof. dr. Enoch Oladé Aboh (Universiteit van Amsterdam). [1] Kan je wat over jezelf vertellen? Waar ben je opgegroeid? Waar komt je belangstelling voor taal vandaan en hoe oud was je toen je wist dat iets met…
Drankjesverkoper bij de lancering van het boek Yungur heritage
Na Papoea-Nieuw-Guinea en Indonesië is Nigeria het land met het grootste aantal talen ter wereld. Het zijn er een vijfhonderdtal, maar niemand weet hoeveel precies. Dat komt gedeeltelijk omdat talen tellen in sommige gevallen wat arbitrair is, maar ook omdat grote stukken van Nigeria nauwelijks bestudeerd zijn door taalkundigen. Behalve heel veel…
Op 11 september wordt het Centrum voor Afrikaanse kunst, talen en literatuur, of kortweg de Afro-Bieb, geopend in het schitterende gebouw van de Openbare Bibliotheek Amsterdam aan de Oosterdokskade. Dit centrum is al een paar jaar in voorbereiding, maar nu is dus de officiële opening. Het vormt onderdeel van het Huis van…
In deze nieuwe serie interviewt Pieter Muysken prominente Afrikaanse taalwetenschappers die in het Nederlandse taalgebied werken. Deel 1: dr. Azeb Amha (Universiteit Leiden). [1] Waar komt je belangstelling voor taal vandaan en hoe oud was je toen je wist dat iets met taal wilde gaan doen? "Ik ben opgegroeid in Wolaitta Soddo…
Dit stuk liever luisteren? Dat kan ook: Bepaalde taalgemeenschappen in West-Afrika vermijden woorden voor bijvoorbeeld zout en zeep als het nacht is. Een heel ander voorbeeld van het vermijden van bepaalde woorden vind je in sommige taalgemeenschappen in oost- en zuidelijk Afrika. Bij de Xhosa, bijvoorbeeld, die in Zuid-Afrika wonen, spreken getrouwde…
foto: Mark Dingemanse
Loop je vroeg in de ochtend door Akpafu-Mempeasum, een bergdorp in Oost-Ghana, dan word je bij elk erf uitgebreid begroet. Het begint zo: ALò ya ɔ̀!Gegroet!BA rɛ kpoo?Lekker uitgerust? Je eerste antwoord is een wedervraag, net als bijvoorbeeld in het Nederlands (Hoe is 't? En met jou?). Het woord kpoo in de…
De kapucijner monniken in Angola (plaat uit 1747-1750)
Op 15 augustus 1482 bereikte de vloot van Diogo Cão de monding van de Congo-stroom. Weinige dagen later plantte de Portugese kapitein geheel volgens de imperialistische gewoonten van zijn tijd een padrão of stenen pilaar op het grondgebied van het Kongo-koninkrijk. Hiermee wou hij eventjes meegeven dat dit land officieel bezit was…
Het Ciwoyo is een taal die in het uiterste westen van de Democratische Republiek Congo wordt gesproken. Hoewel het Nederlands en het Ciwoyo historisch niets met elkaar te maken hebben, ontwikkelden ze allebei een vergelijkbare manier om de toekomende tijd uit te drukken. Ze gebruiken namelijk bewegingswerkwoorden. Wat de vergelijking van beide…
Enkele maanden geleden is drs. Lilian Adamson overleden, onderzoeker en docent van het Sranantongo en docent in het bijzonder onderwijs. Voor wie haar gekend hebben was Lilian een indrukwekkende persoonlijkheid, en haar collega’s hebben veel herinneringen aan haar. Lilian werd in op 1953 in Paramaribo geboren. Zij groeide op in het centrum…
(c) Friederike Lüpke
In Mali ligt een plaats waar we het misschien wel niet over mogen hebben: Tabou. Hier vond lang geleden de slag plaats waardoor Sunjata Keita de keizer zou worden van een groot rijk dat dezelfde gebruiken deelde. Sommige van die gebruiken zijn nu nog zichtbaar in de lokale talen, bijvoorbeeld door taboewoorden…
Hoe je aan geld komt, is een vraag die veel mensen bezig houdt. Maar hoe je aan het woord voor geld komt, is nog veel interessanter. In de talen die in Botswana gesproken worden, hebben de woorden voor ‘geld’ een bijzondere voorgeschiedenis: meestal betekent hetzelfde woord ook ‘bloed’. In Botswana worden 28…
Een stukje over stemmen IN Afrika: op 20 mei 2020 zijn er verkiezingen Burundi, voor het parlement en de president. Dat eerste lijkt vrij eenvoudig, omdat er vaste percentages zijn voor een evenwichtige vertegenwoordiging in het parlement: 3 zetels zijn voor de etnische groep Twa, 40% van de zetels is voor de…
Door Credit Card Company
Vanaf 1960, nu precies 60 jaar geleden, werden veel Afrikaanse landen onafhankelijk: ze maakten zich los van hun Europese (Franse, Engelse, Portugese) kolonisator en stichtten een nieuwe, onafhankelijke staat. Veel Afrikaanse landen namen bij hun onafhankelijkheid ook een nieuwe naam aan. Hoe kwamen ze aan die namen, en wat betekenen die precies?…
In veel Afrikaanse talen zijn naamwoorden ingedeeld in groepen. Dat zijn niet twee groepen zoals in het Nederlands ‘de’-woorden (de taal, de zon) en ‘het’-woorden (het huis, het idee), maar soms wel een stuk of twintig groepen. In welke groep een woord zit kan je vaak herkennen aan een voorvoegsel, en bovendien…
Take it Izzy. Keda kas! [Dr. Izzy Gerstenbluth is de Jaap van Dissel van Curaçao; keda kas ‘blijf thuis’.]
De coronacrisis op zijn Papiaments “Het marineschip Zr. Ms. Karel Doorman vertrekt maandag [13 april] naar Caribisch Nederland om de plaatselijke autoriteiten te helpen tijdens de coronacrisis,” meldt het ministerie van Defensie. Het onderstreept de kwetsbaarheid van de samenlevingen op de Antillen voor de pandemie. Het is daar vaak moeilijk om sociale…
Kort geleden verscheen in Haarlem bij Uitgeverij In de Knipscheer de bundel Geef me je taal, dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma pa mi por komprondé bo mihó. Hier volgt een korte recensie: Taaldocente Hilda de Windt Ayoubi heeft een bijzondere interesse voor ‘minderheidstalen’. Ze zet zich onder andere in…
In Nederland kun je in de aanloop naar de jaarwisseling op veel plaatsen oliebollen krijgen. In de winkelstraten kun je ze vinden bij Oudhollandse marktkramen. Ze zijn te verkrijgen bij bakkerijen en supermarkten. En zelfs sommige tuincentra bieden zakken oliebollen aan. Maar als je na Oud en Nieuw eenmaal de smaak te…
‘Slapen? Ik heb zeker geslapen!’ zegt de professor van psychologie aan Tharaka University College in Kenia. Hij lijkt me inderdaad een uitgeslapen type, maar ik ben zelf nu klaarwakker door de constructie die hij zojuist gebruikt heeft in de Bantoetaal Kîîtharaka: Kû-maama in-dara-maama.te-slapen ik-heb-geslapen In plaats van simpelweg te zeggen ‘ik heb…
Het Reunificatiemonument in Yaounde, Kameroen, door
Mark Fischer (CC-BY)
Taalstrijd. Daarbij moeten veel mensen meteen denken aan de Vlamingen en de Walen. De Vlamingen verdedigden het recht om in allerlei situaties Nederlands te kunnen spreken, de Walen spraken Frans. Bij de taalstrijd in België zijn ook identiteit en cultuur betrokken. Voor de Vlamingen ging het er ook om zichzelf te mogen…
Rammelaar van kalebas gebruikt in Winti-rituelen. Foto:
Tropenmuseum (CC-BY-SA)
In het Museum voor Volkenkunde in Leiden wordt nu de tentoonstelling Helende Kracht: Winti, sjamanisme en meer gehouden (tot en met 5 januari 2020). Dit stukje gaat over winti, een traditie van rituele genezing in Suriname. Ook in Nederland zijn er in verschillendesteden winti priesters en genezers werkzaam. Winti is Sranantongo (de…
In het Rukiga, dat gesproken wordt in het westen van Uganda, hebben sommige woorden twee vormen: de eerste klinker kan toegevoegd (1a) of weggehaald worden (1b), en zowel o‑muterere als muterere betekent ‘eekhoorn’. (1) a. N-aa-reeba o-muterere. ik-vt-zie o-eekhoorn ‘Ik zag een eekhoorn.’ b. Ti-n-aa-reeba _-muterere. niet-ik-vt-zie eekhoorn ‘Ik zag geen eekhoorn.’…
Zei jij vroeger ook wel eens ‘weps’ in plaats van ‘wesp’? Of wilde jij vroeger graag ‘fisoloof’ worden? Zonder het te weten, was je hier al bezig met een veelvoorkomend taalverschijnsel, dat we in vakjargon ‘metathese’ noemen. Dit houdt in dat klanken in een woord van positie wisselen. Je vindt in een…
Foto via matryoshkababy.com
Weet je nog dat je bij Frans van alle naamwoorden moest leren of ze mannelijk of vrouwelijk zijn? Het is ‘le couteau’ (het mes) maar ‘la maison’ (het huis), en niet andersom. Het Duits voegt er nog een categorie aan toe: ‘der Mann’, ‘die Frau’, en ‘das Kind’. Maar Bantoetalen maken het…
In geen enkele taal ter wereld kan je maar willekeurig naamwoorden in een zin zetten; dan krijg je een woordenwirwar: ‘Soep gisteren tafel Maarten at’. Je kan misschien nét begrijpen wat er bedoeld wordt, maar het volgt niet de regels van de taal. Elk naamwoord heeft een bepaalde rol in de zin,…
Dit is een gastbijdrage door Sterre Leufkens, taalkundige & wetenschapsjournaliste. Het is op een koude en stroomstoringduistere ochtend nauwelijks voor te stellen, maar een maand geleden was ik, Sterre, nog in een zomers en zonovergoten Zuid-Afrika. Sjonge wat was het daar fijn: een prachtig mooi landschap, heerlijke wijnen, en: een fascinerende taalsituatie.…
Dit gedicht geeft in een notendop het conflict weer dat speelt voor veel sprekers van kleine talen. Hoe houd je een taal overeind die in de steeds meer globaliserende buitenwereld weinig status heeft en als onnuttig wordt gezien? Je wilt het beste voor je kinderen, maar je ziet ook hoe zij jouw taal oppikken, die zo een keten vormt over de generaties heen. Voor een creooltaal als het Papiamentu speelt dit nog extra, omdat deze talen vaak als heel eenvoudig worden gezien, en daardoor eigenlijk minderwaardig, overblijfsels uit de donkere periode van de slavernij.
Het Engels heeft een belangrijke status verworven in Ghana. Als taal van de nationale politiek, het onderwijs en de internationale economie wordt ze geassocieerd met ontwikkeling en vooruitgang. Maar steeds meer universiteiten in Ghana bieden nu ook bachelor- en masteropleidingen aan in Ghanese talen, zoals het Akan. En dat is niet vanzelfsprekend.
Ook in de Nederlandse kranten is erover bericht. Een deel van de studenten protesteert. De beweging Open Stellenbosch heeft een video, Luister, die heel veel is gedownload en veel heeft losgemaakt. Studenten vertellen over hun ervaring met discriminatie en met het Afrikaans. Daarnaast is er een diepte-interview met student Sikhulekile Duma, die…
Olifanten staan bekend om hun slurf en slagtanden, maar ze hebben ook enorme oren. En daarmee kan een olifant meer dan je in eerste instantie misschien zou denken. Onderzoek in het Amboseli National Park in Kenia heeft laten zien dat olifanten zelfs het verschil tussen twee talen kunnen horen!
Jong, dynamisch en verbindend. Dat is het Sheng in een notendop, de jongerentaal die Kenia aan het veroveren is. Over de precieze oorsprong zijn de experts het niet eens, maar het werd in de jaren zeventig al gesproken in de arme wijken en sloppenwijken voornamelijk in het oosten van Nairobi. Het is…
Geen familie meer hebben. Dat overkomt niet alleen mensen, maar ook talen. Diep verborgen in een vallei aan de noordwestelijke rand van het Dogon-plateau In het oosten van Mali wonen twee- à drieduizend sprekers van het Bangime, een taal zonder verwanten. Niet voor niets heet deze taal ook letterlijk ‘verborgen taal’ of ‘geheimtaal’ en de sprekers 'de verborgenen'. Welke geheimen herbergen het Bangime en zijn sprekers allemaal?
Wat zegt jouw naam over jou? De Akan (spreek uit: a-kaan), de grootste bevolkingsgroep van Ghana, geven hun kinderen namen waaraan je kunt aflezen wanneer en onder welke omstandigheden hij of zij geboren is, of hij of zij onderdeel van een tweeling is en of de moeder veel miskramen heeft gehad. Maar een Akan naam brengt ook verwachtingen over je gedrag met zich mee. En daar kun je je maar beter aan houden.
Net zoals andere creooltalen in het Caribisch gebied was het Berbice Nederlands ooit de taal van een plantagekolonie. Maar Berbice (in het huidige Guyana in Zuid-Amerika) was geen typische kolonie. En het Berbice Nederlands was geen typische creooltaal. Het is opmerkelijk hoe sterk de aanwezigheid is van woorden en grammaticale kenmerken uit het Oostelijk Ijo, dat langs de zuidoostelijke kust van Nigeria gesproken wordt. Het Berbice Nederlands heeft eigenschappen geïncorporeerd van de grammatica van zowel het Nederlands als het Ijo, maar is desondanks heel anders dan beide. In wat voor samenleving kan zo'n taal ontstaan?
"Hoe bedrijven mensen in Afrika wetenschap?" Die vraag stelde Juul van der Laan zich. Zij beschikken namelijk bij lange na niet over al het vaak vrij dure, specialistische materieel dat wetenschappers hier hebben. Dus moeten zij veel slimmer en creatiever zijn om wetenschappelijk onderzoek te doen. Juul van der Laan reisde naar Ghana af en maakte er een film over. Wat kunnen wij leren van Afrikaanse wetenschappers?
Het Papiaments, de taal van Aruba, Bonaire en Curaçao, is één van de spannendste talen ter wereld. Waarom is het Papiamentse woord voor ‘wit’, blanku, van het Spaans afgeleid, terwijl dat voor ‘zwart’, pretu, van het Portugees komt? En is deze taal echt in het Caraïbisch gebied ontstaan of komt ze eigenlijk uit Afrika? En hoe kon het Papiaments zich tegenover het koloniale Nederlands handhaven?
Als Soedan tegenwoordig in het nieuws komt, gaat het meestal over de humanitaire problemen in Darfoer, conflicten bij de grens met Zuid-Soedan of olie. Kort door de bocht liggen complexe cultuur verschillen tussen de overwegend Arabische elite en de traditionelere Afrikaanse stammen zoals de Nuba, ten grondslag aan vele problemen. Maar op één vlak gaan deze verschillende bevolkingsgroepen wel harmonieus met elkaar om, namelijk met poëzie per sms.
Frank Martinus Arion (Curaçao, 1936) is een bijzonder mens. In Nederland is hij vooral bekend door zijn roman Dubbelspel, die zich op Curaçao afspeelt en over een partijtje domino gaat dat symbool voor alles wat er in een kleine eilandgemeenschap gebeurt. In Nederland zijn de volgende drie andere kanten van deze gigant veel minder bekend: zijn poëzie, zijn bemoeienis met het Papiamento (op Curaçao schrijven ze Papiamentu), en zijn betrokkenheid bij het onderwijs. Daarnaast heeft Frank Martinus onderzoek gedaan naar de oorsprong van het Papiamento.
De sluwe, listige maar meedogenloze spin Anansi is de held van de Caraïben. Geen tegenstander zo sterk, geen vijand zo gevaarlijk of Anansi is hem te slim af. Anansi stamt uit de religie van de Asante uit Ghana en is met de slavernij mee naar de Caraïben verhuisd. Daar is hij het symbool van het stille verzet tegen de slavenhouders geworden: Anansi, de nietige spin, verslaat zijn sterkere vijanden niet door spierkracht maar door woorden en slimheid.
“Wat is dat, mama? Waarom, mama?” Het zijn herkenbare vragen van een klein kind aan zijn moeder. Hij doet het niet bewust, maar door dit soort vragen te stellen is het kind bezig zijn moedertaal te leren. Want de antwoorden van de moeder leveren het kind weer nieuwe taalinput. Het lijkt misschien vanzelfsprekend dat deze interactie tussen kind en moeder over de hele wereld hetzelfde is, maar dat blijkt helemaal niet altijd zo vanzelfsprekend te zijn. In sommige culturen worden kinderen die nog moeten leren spreken niet als ‘gesprekspartners’ gezien. En dus wordt er niet met ze gesproken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Fulani in het noorden van Kameroen. Maar hoe leren deze kinderen dan hun moedertaal, het Fulfulde?
Wist je dat de Amerikaanse Maagdeneilanden van 1672 tot 1917 een Deense kolonie waren (Deens West-Indië)? En dat in deze kolonie heel veel Vlamingen en Nederlanders woonden? In de eerste zeventig jaar van deze kolonie was onze taal zelfs zó belangrijk dat men officiële documenten in het Nederlands schreef (in plaats van in het Deens, de officiële taal). De Afrikanen die zij als slaven hielden, hebben in de kolonie een taal gecreëerd met veel woorden van specifiek West- en Zeeuws-Vlaamse afkomst. Tegenwoordig wordt deze taal niet meer gesproken, maar vooral in de 18e en de 19e eeuw was dit de moedertaal van veel bewoners van de drie Deense (nu Amerikaanse) Maagdeneilanden.
Het Ghomara Berber (door de sprekers zelf ššelḥa genoemd) is een opmerkelijke taal die door een klein aantal mensen wordt gesproken in het noord-westen van Marokko. De taal verschilt sterk van het naburige Riffijns Berber. Bovendien is de grammatica enorm door het omringende Arabisch beïnvloed wat tot opvallende taalverandering heeft geleid.
Als er iets gebeurt in de wereld, dan gebeurt dat meestal met iemand of iets. Bij ‘wandelen’ bijvoorbeeld, is er altijd iemand die dat doet. En bij ‘bakken’ is er niet alleen iemand die bakt, maar ook nog iets dat gebakken wordt. Je zegt dus in het Nederlands ‘Johan bakt pannenkoeken’ en niet alleen ‘Johan bakt’. Maar waarschijnlijk worden die pannenkoeken ook voor iemand gebakken. In het Makhuwa, gesproken in het noorden van Mozambique, is het werkwoord beperkt in z'n functies. Het kan niet zomaar uitdrukken voor wie er iets gebeurt. Een beetje zoals een smartphone die net van de fabriek komt en maar twee functies heeft: je kan er alleen mee bellen en foto’s maken. Maar het Makhuwa heeft daar iets op bedacht. Met behulp van een app op het werkwoord kunnen het aantal functies aanzienlijk uitgebreid worden.
Het Papiaments is de taal van Curaçao, Aruba en Bonaire. De eigenheid van het Papiaments heeft de Curaçaose dichteres en vertaalster Hilda de Windt Ayoubi geïnspireerd tot onderstaand gedicht in het Nederlands over haar bijzondere moedertaal. Het Papiamentse 'gespreek' Waren er op ons eiland geen groepen geweest die een belangrijke…
Het Afrikaans is voor ons een bijzondere taal. Iedereen die wel eens wat Afrikaans gehoord of gelezen heeft, ziet meteen: het Afrikaans lijkt verdacht veel op het Nederlands. Maar toch is het overduidelijk anders. Hoe is het Afrikaans nu eigenlijk ontstaan? En hoe kunnen we de kenmerken van het Afrikaans verklaren uit de geschiedenis van de taal? Dat is ook voor taalkundigen een flinke puzzel, maar geen onmogelijke opgave.
In de Arabische landen kent iedereen twee varianten van het Arabisch: Standaard-Arabisch, dat gebruikt wordt voor formele aangelegenheden, en de Arabische dialecten voor de dagelijkse omgang. De verschillen tussen het prestigieuze maar rigide Standaard-Arabisch en de flexibele Arabische spreektalen zijn groot. Standaard-Arabisch mag dan wel de norm zijn, maar de dialecten vertellen ons meer over geschiedenis, taalverandering en taalcontact.
Op 18 November 2010 beklommen ondernemers van de gemeente Vaals de 877 meter hoge Mount Scenery op Saba, een eilandje in de Caraïbische zee. Ze plaatsten daar een replica van een speciale dakvormige steen: het "dak van Nederland”. Doordat Saba sinds 2010 een bijzondere gemeente van Nederland is geworden, is de in het Zuid-Limburgse Vaals gelegen Vaalserberg (321m.) officieel niet meer het hoogste punt van Nederland. De Vaalserberg blijft wel de hoogste berg in Europees Nederland. Saba en Vaals zijn niet alleen de hoogst gelegen plaatsen van respectievelijk Caribisch en Europees Nederland, maar ook op taalgebied vertonen ze verrassende overeenkomsten.
Guyana en Suriname zijn twee buurlanden die deel uitmaken van het Guyana Plateau. Door het koloniale verleden en de relatie met de kolonisator zijn deze twee landen niet voortdurend op elkaar betrokken geweest. Niettemin hebben ze veel gedeelde geschiedenis en worden ze met vergelijkbare uitdagingen geconfronteerd. Lees hier wat de vijf Guyana’s kenmerkt en bindt.
Het is marathontijd, en dan gaat het vaak over Afrikaanse renners — of om precies te zijn renners uit Kenia en Ethiopië. Wie zijn de Kalenjin, en waarom beginnen zoveel van hun namen met "Kip"?
In Bantoetalen werkt het lijdend voorwerp anders dan in het Nederlands. Jenneke van der Wal legt met behulpt van voorbeelden uit hoe.
De Internationale Moedertaaldag wordt elk jaar gevierd op 21 februari, om de waarde van de eigen taal van iedereen te benadrukken. Geïnspireerd door deze dag schreef de Curaçaose dichteres en vertaalster Hilda de Windt Ayoubi het volgende gedicht, in het Papiamento, de taal van Curaçao, Aruba, en Bonaire. Vertaling Pieter Muysken.