Je bekijkt nu Moedertaalonderwijs in Ethiopië: meer mogelijkheden voor minderheden
In je moedertaal leer je meer!

Moedertaalonderwijs in Ethiopië: meer mogelijkheden voor minderheden

Vandaag is het internationale moedertaaldag! In Ethiopië hebben Amhaarse sprekers de volgende omschrijving voor het begrip moedertaal: አፍ የፈታበት ቋንቋ af yefettabbet qwanqwa ‘de taal die je mond heeft geopend’. Waar denk je aan bij zo’n vertaling? Mijn gedachten gaan gelijk naar een klaslokaal met jonge kinderen. Zodra de leraar een vraag heeft gesteld, weet je of de kinderen in hun moedertaal les krijgen of niet. Zwijgen en ongemakkelijke blikken… of opgestoken vingers en actieve deelname. Hun moedertaal geeft de kinderen letterlijk een stem. In hun moedertaal kunnen ze meedoen, antwoord geven, zichzelf uiten. Wat een voorrecht als jouw school begint in je moedertaal!

Er zijn in Ethiopië zo’n 90 verschillende talen. Het land heeft sinds 1997 een heel vooruitstrevende wet, waardoor ook de kleinere bevolkingsgroepen het recht hebben om hun taal te ontwikkelen.

Wat komt er zoal kijken bij het ontwikkelen van moedertaalonderwijs?

Als taalkundige ben ik betrokken geweest bij het opzetten van onderwijs gebaseerd op de moedertaal* in twee minderheidstalen: het Gwama en het Sheko. We vormden een team samen met moedertaalsprekers, enkele experts van de ontwikkelingsorganisatie SIL, en de overheid. We hebben alfabetten gemaakt, en regels voor de spelling. Het eerste “Groene Boekje” voor deze talen verhoogde in de ogen van de sprekers zeker het aanzien van hun taal. En voor mij was het een mooie kans om mijn taalkundige onderzoek toepasbaar te maken voor de lokale bevolking.

Verder gaf ik technische hulp bij het ontwikkelen van de les- en leesboeken. Welke letters komen het vaakst voor in de taal en moeten dus in de eerste lessen aangeleerd worden? Wat zijn geschikte onderwerpen voor grammaticalesjes? Als de aanwijzende voornaamwoorden (‘die, dat’) aan de beurt zijn, gebruiken de Gwama experts van het Bureau van Onderwijs dan het systeem van hun moedertaal (met 9 verschillende vormen) of volgen ze per ongeluk het voorbeeld van de nationale taal (met 6 vormen)? Het is de bedoeling dat ze de rijkdom en eigenheid van hun moedertaal voor het voetlicht brengen.

Ook hielp ik vaak mee met lees- en schrijftrainingen voor nieuwe leraren en ging ik op bezoek bij scholen. Bij het voorlezen lette ik altijd extra op. Als verschillende mensen over dezelfde zin struikelden, probeerde ik erachter te komen waardoor dat kwam (een kromme zin? een onverwacht woord? of is het misschien het gebrek aan toonmarkering en moet de spelling van toon uitgebreid worden?). Het is sowieso leerzaam om te kijken wat er daadwerkelijk in de klas gebeurt: zijn de boeken wel uitgedeeld? Welke onderdelen van de les zijn makkelijk of moeilijk? Is de leraar aanwezig? Kijkt hij/zij mee of de kinderen van links naar rechts schrijven?

Wat zijn de effecten van het gebruik van de moedertaal?

Hoewel de praktijk weerbarstig is, zijn er toch veel mooie voorbeelden van het verschil dat alfabetisering en onderwijs in de moedertaal maken.

Slimmere kinderen. Na de introductie van de moedertaal maken meer kinderen in Sheko de lagere school af. Niet alleen is er veel minder uitval, de kinderen blijken de stof ook beter te begrijpen! De moedertaal biedt cognitieve en psychologische voordelen: leren lezen en schrijven is makkelijker, omdat je begint met de intuïtieve kennis van de moedertaal; nieuwe begrippen sluiten eenvoudiger aan op bestaande kennis; en in plaats van schaamte en vanaf het begin opboksen tegen een achterstand kunnen de kinderen, omdat ze goed hebben leren lezen, met zelfvertrouwen verder ‘lezen om te leren’. In de woorden van een ouder: “Onze kinderen zijn slimmer geworden!” Hij vervolgde: “Nu zien we ook aan de schoolprestaties dat onze kinderen net zo slim zijn als we wisten dat ze waren, even slim als Amhara of Engelse kinderen.”
Meer informatie in je moedertaal. De vrouwengroepen van de Berta bevolking die met elkaar alfabetiseringscursussen volgen, steunen elkaar bij het opzetten van handeltjes en spaarclubs. Ze helpen elkaar al (voor)lezend de informatie over landbouw en hygiëne te begrijpen. Verder sturen ze hun kinderen nu elke dag naar school, omdat ze inzien wat voor voordelen dat brengt. Eén oudere dame overtuigde haar zoon van 28 om toch zijn middelbare school af te maken!
Ruimte voor eigenheid. Tijdens een schrijfworkshop maakte Asadik Habte, een enthousiaste Gwama schrijver, een poster. Daarin verwerkte hij de discussies van een paar dagen eerder.
Om onze taal te laten bloeien…
…spreken we die zonder schaamte;
…geven we die door aan onze kinderen;
…gebruiken we die op school; 
…zullen we alle talen respecteren!

Dat laatste inzicht voegde Asadik Habte zelf toe. Het geeft aan dat ruimte voor de moedertaal niet ten koste hoeft te gaan van andere talen, in tegendeel. Ruimte voor de stem van minderheden zou wel eens meer sociale cohesie kunnen creëren dan soms wordt gedacht… Als je mond eenmaal is geopend, heb je een stevige basis gelegd om je verder te ontwikkelen, en is elke volgende taal waarin je je óók leert uitdrukken alleen maar winst.

*Dit heet Mother Tongue-Based Multi-Lingual Education (MBT MLE), d.w.z. onderwijs waarbij de basis in de moedertaal wordt gelegd en langzaam wordt overgegaan op nationale en internationale talen.