Als je het mooiste strand van Aruba, Dos Playa, wil bezoeken, dan passeer je een groot meertalig bord met alle regels waar je je aan hebt te houden tijdens het bezoek aan het strand. De tekst op dit bord is niet geschreven in de taal van de oorspronkelijke bewoners van het eiland, de Arawakse taal Caquetio, maar in twee andere talen. De meeste tekst en de grootste letters op het bord zijn in het Engels. Dat valt misschien te verwachten. Het Engels wordt door velen gezien als de onbetwiste internationale lingua franca. De meeste toeristen op het eiland spreken Engels als hun eerste en eigen taal. De rest kent een paar woordjes Engels. Ook de meeste Arubanen spreken Engels en een deel spreekt het zelfs als thuistaal. Dus als je wil waarschuwen tegen een gevaarlijke onderstroom in de zee of dat je geen rotzooi op het strand moet achterlaten, dan is het Engels een geschikte keus om de boodschap over te brengen.
De andere taal op het bord is het Papiaments, dat op Aruba Papiamento wordt genoemd. Volgens de taalwetenschappers Frank Martinus Arion en Bart Jacobs komt deze taal oorspronkelijk uit West Afrika door de handel in tot slaafgemaakte Afrikanen. Op Aruba heeft deze taal zich verder ontwikkeld. Eerst onder invloed van het Spaans, toen het eiland nog een Spaanse kolonie was (1499-1636), en daarna ook door contact met het Nederlands. Papiaments is een relatief jonge taal, maar deze taal kan zich in elk talig opzicht meten met talen met een langere geschiedenis zoals het Engels, het Spaans en het Nederlands. Net als het Nederlands is Papiaments een officiële taal op Aruba. Toch heeft Papiaments niet hetzelfde aanzien als het Nederlands of het Engels. Het Papiaments wordt door veel sprekers en niet-sprekers (maar niet allemaal!) een andere, lagere status toegekend. De keuze voor Papiaments op het bord is daarom interessant. Als je een taal niet nuttig of mooi vindt, waarom zou je ‘m dan toch gebruiken op zo’n belangrijk bord?
Het taalgebruik op borden zoals op dit strand en in andere publieke ruimtes op Aruba is eerder onderzocht door Eric Mijts, Fardau Bamberger en Roselinde Supheert van de universiteit van Aruba. Ze ontdekten dat Engels het meest werd gebruikt. Het Engels werd ook in de meeste domeinen aangetroffen. Ook het Papiaments werd gevonden in deze domeinen, maar minder vaak dan het Engels. Het Nederlands kwam minder vaak voor dan het Engels of het Papiaments. Als een bord Nederlandstalig was, dan was het vaak een mededeling van de overheid of in het kader van onderwijs. Spaanstalige borden kwamen niet zo vaak voor. Deze borden werden vooral aangetroffen in de domeinen religie en handel.
In februari 2022 was ik op Aruba en ik fotografeerde daar ongeveer 300 borden. Ik ging misschien iets minder streng en systematisch te werk dan Bamberger, Mijts en Supheert, maar mijn bevindingen komen overeen met hun onderzoek. Ook in 2022 was het Engels de meest gebruikte taal op borden in de publieke ruimte op Aruba. Mijts, Bamberger en Supheert onderzochten alleen eentalige borden, maar ik heb ook naar meertalige borden gekeken. Zoals het bord op Dos Playa. Het merendeel van borden was eentalig (n=222), ongeveer een kwart van de borden was meertalig (n=74). De meeste meertalige borden waren tweetalig (n=54), maar er waren ook drietalige borden (n=12), en viertalige borden (n=8). De taalkeuze en frequentie van voorkomen van talen op deze meertalige borden weerspiegelt de bevindingen van Mijts, Bamberger en Supheert (2016) voor de eentalige borden. Ik heb het aantal keren dat elke taal voorkomt op de tweetalige borden geteld. Uit mijn berekeningen blijkt dat het Engels het meest gebruikt werd, gevolgd door Papiaments, Spaans en Nederlands. Het Nederlands trof ik het minst vaak aan op de tweetalige borden. Engels is meestal de eerste taal op een tweetalig bord, al kan de eerste taal ook Papiaments of Nederlands zijn. Als Spaans aanwezig is op een tweetalig bord, dan is het altijd de tweede taal. Engels en Papiaments zijn altijd aanwezig op drietalige borden, meestal als eerste taal. Soms is Papiaments de eerste taal, soms het Engels. Daar lijkt geen voorkeur te bestaan. In slechts twee gevallen is het Nederlands de eerste taal op een drietalig bord. Het Nederlands is meestal de derde taal op een drietalig bord. Dat geldt ook voor het Spaans. Op viertalige borden is Engels opnieuw de meest voorkomende taal als eerste taal. Papiaments is de enige andere taal die als eerste taal gebruikt wordt, maar deze taal kan ook in alle andere posities voorkomen. Nederlands en Spaans komen nooit als eerste taal voor op een viertalig bord. Als het Spaans op een viertalig bord aanwezig is, dan is het meestal de vierde taal.
Vier borden heb ik niet meegenomen in mijn berekeningen. Op deze borden waren wel meerdere talen aanwezig, maar ze maakten deel uit van dezelfde boodschap. De foto hieronder laat dit goed zien. Mondkapjes zijn verplicht (obligatorio in het Papiaments), maar handschoenen zijn niet toegestaan (no ta permiti in het Papiaments).
Volgens sommige taalwetenschappers gaat het hier om ontlening, anderen zien deze vormen van taalvermenging als codewisseling of codeswitching. Deze vormen van taalvermenging komen in meertalige taalsituaties zoals op Aruba, in Suriname of Ghana vaak voor. Met name in meer informele situaties maakt men op creatieve wijze gebruik van alle talige middelen die men tot hun beschikking heeft om een boodschap over te brengen. En soms leidt dat tot taalvermenging. Niet iedereen is enthousiast over dit soort talige creativiteit. Sommigen zien het als een bedreiging voor het Papiaments. Ik heb tijdens mijn bezoek een aantal keren gehoord dat veel mensen het Papiaments niet meer “goed” kunnen spreken, dat wil zeggen zonder gebruik te maken van Engelse of Nederlandse woorden. Of het Papiaments om deze reden moet worden beschouwd als een bedreigde taal, is een nogal complexe vraag. Maar het onderzoek naar taalkeuze en taalgebruik op Arubaanse borden laat zien dat dat het Papiaments in het publieke domein springlevend is.
Meer weten over dit onderzoek?
http://robertborges.net/blog/aruba-linguistic-landscape/
Bronnen
Bamberger, Fardau, Mijts, Eric, & Supheert, Roselinde (2016). ‘The languages in Aruba’s linguistic landscape: the representation of Aruba’s four dominant languages in written form in the public sphere’. In N. Faraclas, R. Severing, C. Weijer, E. Echteld, W. Rutgers, & R. Dupey, Embracing multiple identities. Opting out of neocolonial monolingualism, monoculturalism and mono-identification in the Dutch Caribbean (pp. 47-65). Curaçao/Puerto Rico: University of Curaçao/University of Puerto Rico.
Jacobs, Bart (2012) Origins of a Creole: The History of Papiamentu and Its African Ties. De Gruyter Mouton.
Martinus, Efraim Frank (1996). The Kiss of a Slave. Papiamentu’s West-African Connections. Proefschrift Universiteit van Amsterdam.
