Je bekijkt nu Wie is de mol, en wat spreekt ‘ie in Zuid-Afrika? (deel 2)
Cape Town City Hall - foto door Martie Swart

Wie is de mol, en wat spreekt ‘ie in Zuid-Afrika? (deel 2)

Zoals er tijdens Wie is de Mol? al werd verteld, kent Zuid-Afrika veel officiële talen: elf. Maar wist je dat er in het land nog veel meer onofficiële talen gesproken worden? Dit is eigenlijk het geval in de meeste landen. In Nederland hebben we bijvoorbeeld als officiële talen het Nederlands en Nederlandse gebarentaal. In Friesland is daarnaast ook het Fries erkend als officiële taal. Maar ook in Nederland hebben we veel meer (streek)talen dan dat: bijvoorbeeld het Limburgs, Zeeuws of Nedersaksisch. In Zuid-Afrika vind je dat op een nog veel grotere schaal. Tot voor kort waren er inderdaad elf officiële talen in Zuid-Afrika. Recentelijk is daar nog een twaalfde taal aan toegevoegd: Zuid-Afrikaanse gebarentaal (die werd gebruikt in aflevering 5!). 

11 officiele talen (bron: Kandukuru Nagarjun)

Of een taal officieel of niet is wordt bepaald door de regering van een land en hangt niet af van de taal zelf: een taal wordt simpelweg gebruikt. De officiële status is dus alleen een etiketje dat het kan krijgen. Naast de twaalf officieel erkende talen in Zuid Afrika worden er nog zo’n veertig meer gesproken. Het komt dan ook vaak voor dat inwoners van Zuid-Afrika meer dan één taal van huis uit meekrijgen. Meertaligheid is de regel in plaats van de uitzondering. 

En hoe zien al die talen er dan uit? Heel divers. Er zijn talen met kliks, talen die tonen gebruiken, talen die ontstaan zijn uit een combinatie van al bestaande talen en talen die alleen door de jeugd worden gesproken. Een aantal van de officiële talen werd in de derde aflevering van Wie is de Mol? al genoemd: Afrikaans, Zulu, Tsonga en Engels. Ook wordt er in de podcast van het programma meer verteld over het Afrikaans door geschiedenisdocent Tijmen Schmitt. Deze taaldiversiteit wordt ook in het volkslied vertegenwoordigd: hierin wordt niet in één taal gezongen, maar in wel vijf: het Xhosa, Zulu, Sotho, Afrikaans en Engels. De moedertaal van de meeste mensen in Zuid-Afrika is het Zulu, gevolgd door het Xhosa en Afrikaans. 

Talen van Zuid-Afrika

De talen die in Zuid-Afrika worden gesproken horen bij verschillende taalfamilies. Ten eerste zijn er de talen van de Khoisan taalfamilie en die van de Bantoe taalfamilie, die daar al duizenden jaren gesproken worden. Bantoetalen zijn via een grote volksverplaatsing in Zuid-Afrika gekomen, waar toen al Khoisantalen werden gesproken door mensen die traditioneel als herders en jager-verzamelaars leefden. Khoisantalen staan bekend als zogenoemde “kliktalen” omdat ze gebruik maken van kliks als medeklinkers. Sommige Bantoetalen hebben die kliks ook overgenomen doordat sprekers van Bantoetalen in het verleden veel contact hebben gehad met sprekers van Khoisan talen. Als je de zangopdracht van Wie is de Mol? hebt gehoord in de eerste aflevering, dan heb je ook al een Bantoetaal gehoord: Xhosa.

Ten tweede zijn er de talen die van overzee zijn meegebracht zoals het Afrikaans en Engels (Germaanse talen) en het Bengali en Hindi (Indo-Arische talen). Het Afrikaans en Engels komen uit de koloniale periode, waarbij eerst de Nederlanders en daarna de Engelsen Zuid-Afrika hebben bezet in het verleden. Het Afrikaans is ontstaan uit het Nederlands dat tijdens de koloniale periode gebruikt werd. Vaak kun je hier als Nederlander wel wat van verstaan, maar het Nederlands waar het Afrikaans op is gebaseerd is wel uit de 17e eeuw. Ook werden er mensen van over zee naar Zuid-Afrika gebracht om daar te werken, zoals tot slaafgemaakte mensen uit Indonesië, of gastarbeiders uit India. Als gevolg daarvan worden er nog steeds Indiase talen in Zuid-Afrika gesproken, en zijn er invloeden van bijvoorbeeld het Maleis in het Afrikaans bewaard gebleven.

En ten derde zijn er nieuwe talen die ontstaan in contactsituaties. Als groepen mensen met verschillende talen met elkaar in aanraking komen dan laat dit vaak de talen niet onaangeroerd. Er kan dan bijvoorbeeld een mix van de verschillende talen ontstaan. Een voorbeeld hiervan is Tsotsitaal, waar Afrikaans de basis van is, met invloeden van Tswana, Zulu, Xhosa en andere talen uit Zuid-Afrika. Criminele bendes gebruikten de taal om onderling contact te hebben en te zorgen dat de politie hen niet begreep. Over benamingen voor de blanke bevolking in Tsotsitaal kun je hier meer lezen. Een ander voorbeeld van zo’n contacttaal is Fanagalo, gebaseerd op het Zulu met invloeden van Engels en Afrikaans. Het is in de mijnbouw ontstaan en was hier lange tijd de omgangstaal voordat Engels wijdverspreid was in het land.

Tot slot weten we van sommige talen dat ze ooit gesproken zijn, maar dat de laatste sprekers ervan zijn gestorven. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de Khoisan talen |Xam of ||Xegwi. Een taal met weinig sprekers hoeft niet altijd te sterven: voor het N|uu lijkt er hoop te zijn. 

Zo kan je de huidige taalvariatie van het land een kijkje in de geschiedenis geven!

Bronnen

https://ewn.co.za/2022/05/28/south-african-sign-language-approved-as-sa-s-12th-official-language
Tags: , ,