Je bekijkt nu Wie is de mol, en wat spreekt ‘ie in Zuid-Afrika? (deel 1)
Cape Town City Hall - foto door Martie Swart

Wie is de mol, en wat spreekt ‘ie in Zuid-Afrika? (deel 1)

(spoilerwaarschuwing: we bespreken een opdracht uit de eerste aflevering)

Wie is de Mol 2023 is begonnen en dat brengt veel leuke momenten met zich mee. Het 23e seizoen speelt zich namelijk af in Zuid-Afrika! Niet alleen is het leuk om te raden wie de mol is, er is ook iets anders dat hier interessant aan is: de talen van Zuid Afrika. In de eerste aflevering worden we daar als kijker al mee bekend gemaakt via het South African Youth Choir dat prachtig zingt. De kandidaten voeren een opdracht uit waarbij de helft van de groep in het koor moet opgaan: ze zingen en dansen mee in een lokale taal. Het is dan aan de dirigent om de mensen eruit te halen die niet bij het koor horen. Als de kandidaten in de groep opgaan en niet opvallen, kunnen ze geld verdienen – een goede motivatie om de uitspraak juist te krijgen, maar dat valt nog niet mee.

In de ondertiteling en bij de nabespreking wordt helaas een aantal keer “het Zuid Afrikaans” als taal van het zingen genoemd. 

Maar “Zuid Afrikaans” bestaat niet als taal. Er worden meer dan 50 talen gesproken in Zuid-Afrika, waarvan het Afrikaans er één is. Dat is de taal die verwant is aan het Nederlands, en die taal is het duidelijk niet.  Dat roept de volgende vraag op: in welke taal wordt er dan wel gezongen? Er wordt gezongen in het Sotho en het Xhosa. Deze talen behoren tot de Bantoe taalfamilie, net zoals het Nederlands en Afrikaans bij de Germaanse taalfamilie behoren. Het Xhosa is een bijzondere taal tussen de Bantoetalen. Wellicht hoorde je het al tijdens het zingen: de taal gebruikt klikklanken. 

De meeste Bantoetalen gebruiken deze zogenoemde kliks niet als gewone medeklinkers. Hoe kan het Xhosa dit dan wel zijn gaan gebruiken? Een handjevol Bantoetalen in zuidelijk Afrika hebben deze kliks overgenomen van zogenoemde Khoisantalen, die veel meer kliks gebruiken. Sprekers van Khoisan talen en Bantoetalen hebben in het verleden veel contact  met elkaar gehad. Hierdoor hebben de talen ook kenmerken van elkaar overgenomen, net zoals we nu in het Nederlands door Engelse leenwoorden de klank /g/ zoals in goal zijn gaan gebruiken. Dat betekent overigens niet dat wij als sprekers van het Nederlands geen kliks kunnen maken. Wat voor geluid maak je bijvoorbeeld als je iets afkeurt? De tuttuttut is een klik. Of het geluid dat je maakt om een paard aan te sporen, dat is ook een klik. Maar het gebruiken van kliks als medeklinkers is een stuk lastiger.

Je zag dat de deelnemers van ‘Wie is de mol’ hier ook moeite mee hadden. En dat is logisch! Als medeklinker in een woord is een klik voor mensen die geen kliktaal spreken vaak lastig uit te spreken. Dat geldt niet alleen voor kliks, maar ook voor andere klanken uit talen die je nieuw leert. Als je een taal leert, is een belangrijk gedeelte van de taal de uitspraak. Elke taal maakt gebruikt van verschillende klanken. Het hangt af van de taal of talen die je zelf kent hoe moeilijk of makkelijk je die klanken vindt. Stel het je voor alsof alle klanken die een taal gebruikt in een rugzak zitten. De rugzak met klanken van het Nederlands is anders dan de rugzak met klanken van het Xhosa. Het duurt een tijdje voordat je weet welke klanken je wel en niet moet inpakken. Dit was dan ook de reden dat de dirigent van het koor twee van de deelnemers tijdens het zingen eruit haalde. En hoe het kan dat de dirigent er ook mensen van het koor uithaalde? Zuid-Afrika kent, zoals in WIDM al werd gezegd, elf officiële en nog meer onofficiële talen. Dus voor sommige koorleden zal de taal van het lied wellicht ook klanken bevatten die in hun eigen moedertalen niet voorkomen.

Tot slot is het nog leuk om te weten wat er dan precies gezongen werd. “: Tijdens de binnenkomst van de kandidaten werd Ha re bapala ‘Wanneer we spelen’ gezongen, een lied in het Sotho en Xhosa. Het nummer dat de kandidaten zingen is een Xhosa lied genaamd Thixo Onothando en betekent ‘God van Liefde’. Een stukje van de tekst staan hier in het Xhosa en Nederlands naast elkaar. Let op het woord Thixo ‘god’, dat een klik bevat: die wordt geschreven met de <x>.

Thixo ono’thando God van liefde

Ndimi phambi kwakho Hier sta ik voor u

Thixo ono’thando God van liefde

Ndiph’ uthando ndifakaze ngawe Geef me de liefde om van u te getuigen

Ben je na deze WIDM aflevering ook fan geworden van het koor en hun muziek? Volg ze dan op Instagram of Facebook voor meer muziek en updates.