De sluwe, listige maar meedogenloze spin Anansi is de held van de Caraïben. Geen tegenstander zo sterk, geen vijand zo gevaarlijk of Anansi is hem te slim af. Anansi stamt uit de religie van de Asante uit Ghana en is met de slavernij mee naar de Caraïben verhuisd. Daar is hij het symbool van het stille verzet tegen de slavenhouders geworden: Anansi, de nietige spin, verslaat zijn sterkere vijanden niet door spierkracht maar door woorden en slimheid.
“Wat is dat, mama? Waarom, mama?” Het zijn herkenbare vragen van een klein kind aan zijn moeder. Hij doet het niet bewust, maar door dit soort vragen te stellen is het kind bezig zijn moedertaal te leren. Want de antwoorden van de moeder leveren het kind weer nieuwe taalinput. Het lijkt misschien vanzelfsprekend dat deze interactie tussen kind en moeder over de hele wereld hetzelfde is, maar dat blijkt helemaal niet altijd zo vanzelfsprekend te zijn. In sommige culturen worden kinderen die nog moeten leren spreken niet als ‘gesprekspartners’ gezien. En dus wordt er niet met ze gesproken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Fulani in het noorden van Kameroen. Maar hoe leren deze kinderen dan hun moedertaal, het Fulfulde?
Wist je dat de Amerikaanse Maagdeneilanden van 1672 tot 1917 een Deense kolonie waren (Deens West-Indië)? En dat in deze kolonie heel veel Vlamingen en Nederlanders woonden? In de eerste zeventig jaar van deze kolonie was onze taal zelfs zó belangrijk dat men officiële documenten in het Nederlands schreef (in plaats van in het Deens, de officiële taal). De Afrikanen die zij als slaven hielden, hebben in de kolonie een taal gecreëerd met veel woorden van specifiek West- en Zeeuws-Vlaamse afkomst. Tegenwoordig wordt deze taal niet meer gesproken, maar vooral in de 18e en de 19e eeuw was dit de moedertaal van veel bewoners van de drie Deense (nu Amerikaanse) Maagdeneilanden.
Het Ghomara Berber (door de sprekers zelf ššelḥa genoemd) is een opmerkelijke taal die door een klein aantal mensen wordt gesproken in het noord-westen van Marokko. De taal verschilt sterk van het naburige Riffijns Berber. Bovendien is de grammatica enorm door het omringende Arabisch beïnvloed wat tot opvallende taalverandering heeft geleid.
Als er iets gebeurt in de wereld, dan gebeurt dat meestal met iemand of iets. Bij ‘wandelen’ bijvoorbeeld, is er altijd iemand die dat doet. En bij ‘bakken’ is er niet alleen iemand die bakt, maar ook nog iets dat gebakken wordt. Je zegt dus in het Nederlands ‘Johan bakt pannenkoeken’ en niet alleen ‘Johan bakt’. Maar waarschijnlijk worden die pannenkoeken ook voor iemand gebakken. In het Makhuwa, gesproken in het noorden van Mozambique, is het werkwoord beperkt in z'n functies. Het kan niet zomaar uitdrukken voor wie er iets gebeurt. Een beetje zoals een smartphone die net van de fabriek komt en maar twee functies heeft: je kan er alleen mee bellen en foto’s maken. Maar het Makhuwa heeft daar iets op bedacht. Met behulp van een app op het werkwoord kunnen het aantal functies aanzienlijk uitgebreid worden.
Het Papiaments is de taal van Curaçao, Aruba en Bonaire. De eigenheid van het Papiaments heeft de Curaçaose dichteres en vertaalster Hilda de Windt Ayoubi geïnspireerd tot onderstaand gedicht in het Nederlands over haar bijzondere moedertaal. Het Papiamentse 'gespreek' Waren er op ons eiland geen groepen geweest die een belangrijke…
Het Afrikaans is voor ons een bijzondere taal. Iedereen die wel eens wat Afrikaans gehoord of gelezen heeft, ziet meteen: het Afrikaans lijkt verdacht veel op het Nederlands. Maar toch is het overduidelijk anders. Hoe is het Afrikaans nu eigenlijk ontstaan? En hoe kunnen we de kenmerken van het Afrikaans verklaren uit de geschiedenis van de taal? Dat is ook voor taalkundigen een flinke puzzel, maar geen onmogelijke opgave.
In de Arabische landen kent iedereen twee varianten van het Arabisch: Standaard-Arabisch, dat gebruikt wordt voor formele aangelegenheden, en de Arabische dialecten voor de dagelijkse omgang. De verschillen tussen het prestigieuze maar rigide Standaard-Arabisch en de flexibele Arabische spreektalen zijn groot. Standaard-Arabisch mag dan wel de norm zijn, maar de dialecten vertellen ons meer over geschiedenis, taalverandering en taalcontact.
Op 18 November 2010 beklommen ondernemers van de gemeente Vaals de 877 meter hoge Mount Scenery op Saba, een eilandje in de Caraïbische zee. Ze plaatsten daar een replica van een speciale dakvormige steen: het "dak van Nederland”. Doordat Saba sinds 2010 een bijzondere gemeente van Nederland is geworden, is de in het Zuid-Limburgse Vaals gelegen Vaalserberg (321m.) officieel niet meer het hoogste punt van Nederland. De Vaalserberg blijft wel de hoogste berg in Europees Nederland. Saba en Vaals zijn niet alleen de hoogst gelegen plaatsen van respectievelijk Caribisch en Europees Nederland, maar ook op taalgebied vertonen ze verrassende overeenkomsten.
Guyana en Suriname zijn twee buurlanden die deel uitmaken van het Guyana Plateau. Door het koloniale verleden en de relatie met de kolonisator zijn deze twee landen niet voortdurend op elkaar betrokken geweest. Niettemin hebben ze veel gedeelde geschiedenis en worden ze met vergelijkbare uitdagingen geconfronteerd. Lees hier wat de vijf Guyana’s kenmerkt en bindt.
Het is marathontijd, en dan gaat het vaak over Afrikaanse renners — of om precies te zijn renners uit Kenia en Ethiopië. Wie zijn de Kalenjin, en waarom beginnen zoveel van hun namen met "Kip"?
In Bantoetalen werkt het lijdend voorwerp anders dan in het Nederlands. Jenneke van der Wal legt met behulpt van voorbeelden uit hoe.
De Internationale Moedertaaldag wordt elk jaar gevierd op 21 februari, om de waarde van de eigen taal van iedereen te benadrukken. Geïnspireerd door deze dag schreef de Curaçaose dichteres en vertaalster Hilda de Windt Ayoubi het volgende gedicht, in het Papiamento, de taal van Curaçao, Aruba, en Bonaire. Vertaling Pieter Muysken.
Hoe staat het Afrikaans er zelf bij? Die vraag is moeilijk te beantwoorden, want er zijn tegenstrijdige signalen.
"Begging to be Black." Zo heet een recent boek van de Zuid-Afrikaanse dichteres en schrijfster Antjie Krog, waarin ze het levensgevoel van de blanke, met name de Afrikaanssprekende gemeenschap in Zuid-Afrika feilloos weet te verwoorden.
De tolk die de herdenkingsceremonie van Nelson Mandela naar Zuid-Afrikaanse gebarentaal moest vertalen is de mist ingegaan. Zijn ondermaatse optreden leidde wereldwijd tot commotie. De tolk zelf gaf als verklaring dat hij tijdens de dienst in een psychose raakte. Het voorval onderstreept het belang van gecertificeerde tolken, aldus nationale en internationale dovenorganisaties.
Welke gemiddelde lezer weet dat het West-Afrikaanse land Nigeria prat kan gaan op een Nobelprijswinnaar voor literatuur (Wole Soyinka) én een van de meest prominente romanschrijvers van de twintigste eeuw (Chinua Achebe)? En wie weet dat deze auteurs, die allebei hun carrière begonnen zijn in de jaren vijftig, de inspiratiebron zijn geweest voor een hele reeks jongere schrijvers in hun thuisland en in de diaspora?
Daria Tunca gaat in dit artikel in op de stemmen van Chimamanda Ngozi Adichie en Chika Unigwe, twee stemmen die gehoord mogen worden.
Foto: Minke Reijers
Ethnobotanicus Tinde van Andel en collega's onderzochten de herkomst van plantennamen van de Surinaamse Marrons, afstammelingen van gevluchte Westafrikaanse plantageslaven. Hun kennis van de Afrikaanse flora hielp hen overleven in het oerwoud. Veel Surinaamse bomen dragen daarom nog steeds een Afrikaanse naam.
