De tolk die de herdenkingsceremonie van Nelson Mandela naar Zuid-Afrikaanse gebarentaal moest vertalen is de mist ingegaan. Zijn ondermaatse optreden leidde wereldwijd tot commotie. De tolk zelf gaf als verklaring dat hij tijdens de dienst in een psychose raakte. Het voorval onderstreept het belang van gecertificeerde tolken, aldus nationale en internationale dovenorganisaties.
Tijdens de herdenkingsdienst van Nelson Mandela werden de sprekers, waaronder Obama en Ban Ki-Moon, geflankeerd door een gebarentaaltolk. Een belangrijk gebaar, want dit is de enige manier waarop de dovengemeenschap van Zuid-Afrika deze monumentale gebeurtenis kon meebeleven. De tolk was ingehuurd om de vele speeches te vertalen naar de gebarentaal van Zuid-Afrika, ook wel South African Sign Language of SASL genaamd. Deze gebarentaal, de moedertaal van veel dove Zuid-Afrikanen, is historisch verwant aan Ierse Gebarentaal, Britse Gebarentaal en Amerikaanse Gebarentaal. In tegenstelling tot de meeste Afrikaanse gebarentalen is Zuid-Afrikaanse Gebarentaal relatief goed bestudeerd. Zo is er een uitgebreid woordenboek en wordt er op verschillende universiteiten wordt les gegeven in gebarentaal en onderzoek gedaan. Andere relatief goed bestudeerde Afrikaanse gebarentalen zijn Kenyan Sign Language, Adamorobe Sign Language en Hausa Sign Language (Nigeria).
Het optreden van de tolk leidde echter tot veel commotie. Al tijdens de herdenking begon een stroom van klachten over de gebarentaalvertolking. Zuid-Afrikaans parlementslid Wilma Newhoudt-Druchen, zelf doof, twitterde dat de vertolking een schandelijke vertoning was. Ook gingen er stemmen op dat de tolk nep zou zijn. Er zijn 7 gecertificeerde tolken in Zuid-Afrika. Het is onduidelijk waarom niet gekozen is voor een van hen. De tolk zelf verklaarde dat zijn ondermaatse optreden het gevolg was van een psychose. Er zijn echter aanwijzingen dat zijn optreden al eerder tot klachten leidde.
De Wereld Federatie van Doven en de Wereld Associatie van Gebarentaal Tolken grijpen de mislukte vertolking van deze unieke gebeurtenis aan om het belang van getrainde en gekwalificeerde tolken te benadrukken. Dovenschap, de Nederlandse belangenorganisatie voor Doven, sluit zich hierbij aan en stelt: “bij publieke evenementen dienen te allen tijde gekwalificeerde en geregistreerde tolken te worden ingezet”. Op http://www.realinterpreter.com/ is een site aangemaakt met een vertaling van een aantal speeches naar American Sign Language en binnenkort ook South African Sign Language. Ook kun je daar een vertaling naar International Sign zien. International Sign is een vereenvoudigde vorm van gebarentaal die gebruikt wordt als dove gebaarders elkaar ontmoeten die geen gedeelde gebarentaal hebben. Deze vertalingen laten zien hoe een echte vertolking eruit had moeten zien. In tegenstelling tot de “neptolk” gebruiken deze tolken niet alleen hun handen, maar ook gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding.
