Op 4 maart 2021 presenteerde de zanger Jeangu Macrooy zijn inzending voor het Eurovisie Songfestival aan het Nederlandse publiek. Het lied is getiteld ‘Birth of a New Age’ en is geschreven en geproduceerd door Jeangu Macrooy en Perquisite. Nederlandse Eurovisiesongfestivalinzendingen zijn vaak Engelstalig, maar dit is de eerste keer dat er ook in het Sranantongo gezonden wordt. Het refrein bestaat uit de volgende regels in het Sranantongo:
Yu no man broko mi (Yu no man)
Yu no man broko, broko mi (Mi na afu sensi)
De tekst is gebaseerd op een odo, een Surinaams spreekwoord, dat nu iedereen kent dankzij alle media-aandacht: Mi na afusensi, no wan man e broko mi. Het is één van de meer dan 2500 Surinaamse spreekwoorden en uitdrukkingen die door Julian Neijhorst zijn opgetekend in zijn spreekwoordenboek Bigisma taki … (Neijhorst 2002). Vrij vertaald betekent dit spreekwoord ‘ik ben te onbetekenend, niemand kan mij deren of in diskrediet brengen’. De letterlijke vertaling luidt ‘ik ben een halve cent; niemand kan mij breken’.
De halve cent was in de 19e eeuw het kleinste Nederlandse muntje en het werd ook in Suriname als betaalmiddel gebruikt. Het Sranantongo woord afusensi is afgeleid van het Nederlandse halve cent. De eerste halve cent werd in 1818 geslagen. Het is dus waarschijnlijk dat de odo uit de 19e eeuw afkomstig is. In de 18e eeuw maakte men in Suriname geen gebruik van centen, maar van duiten, stuivers, schellingen en papiergeld gemaakt van speelkaarten (Boegheim 1996). Neijhorst (2002: 320) vermeldt verder dat de odo oorspronkelijk de naam van een angisa was. Een angisa is een hoofddoek die op verschillende manieren om het hoofd gebonden kan worden. Elke manier van binden geeft een andere boodschap door. De vrouw die de angisa met deze naam droeg, deed dat om de prostituees aan de Waterkant een lesje te leren. Geen man kon haar klein krijgen, zo liet ze door middel van de angisa aan die vrouwen weten. De vrouwen reageerden door middel van een andere angisa. Deze droeg de naam ‘mi na gowtu moni: mi e waka na ala anu, ma mi no e lasi warti’. Vrij vertaald betekent deze odo ‘Ik ben goud geld: Ik ga door vele handen, maar ik verlies mijn waarde niet’. Odo’s kunnen verschillende betekenissen hebben, afhankelijk van de gebruikscontext en de intentie van de spreker. Betekenissen kunnen ook door de tijd veranderen. Vandaar dat de odo ‘mi na afusensi, no wan man e broko mi’ nu vooral geassocieerd wordt met eigenwaarde, veerkracht en vastberadenheid.
De odo stamt uit de 19e eeuw, maar de woorden zijn ouder. Het is waarschijnlijk toeval, maar de regel ‘yu no man’ (je kunt (het) niet) uit het lied van Jeangu Macrooy en Perquisite komt woordelijk overeen met één van de oudste overgeleverde zinnen in het Sranantongo. De zinnen ‘jou no man’ en ‘mi man’ (ik kan (het)) werden opgetekend in 1707, toen de slaafgemaakte Afrikanen Mingo, Waly, Scharl en Baratham werden verhoord naar aanleiding van de opstand op de plantage Palmeneribo eerder dat jaar (van den Berg 2001).
In hedendaags Sranantongo is man een zelfstandig naamwoord met de betekenis ‘man’ of ‘mens’, maar het kan ook een hulpwerkwoord zijn, dat wat betreft betekenis en functie vergelijkbaar is met het Nederlandse ‘kunnen’. Zoals in de liedregel ‘yu no man broko mi’, dat ‘je kunt me niet breken’ betekent.Aan het begin van de 18e eeuw was man nog geen hulpwerkwoord. Maar de betekenis van kunnen is aanwezig in Nederlandse uitdrukkingen als ‘Ben jij nou een man?’ en ‘mans genoeg zijn’ of in het (Amerikaans-)Engelse ‘you da man’.
Ook in de Gbe- en Akantalen van West Afrika komt deze uitdrukking voor. In het Ewe (Gbe) kun je bijvoorbeeld zeggen ‘né enyé ŋutsu’, dat vrij vertaald ‘als je durft’ betekent, maar letterlijk staat er ‘als jij man bent’. In Twi (Akan) kun je zeggen ‘ɔyε barima aa ɔmbra’, dat betekent ‘als hij een man is (als hij het lef heeft), dan komt hij’. In Waly en Mingo’s zinnen ‘jou no man’ en ‘mi man’ klinken dus zowel het Engels en het Nederlands als de Afrikaanse talen door die hebben bijgedragen aan het ontstaan van het Sranantongo.
Met Mingo, Waly en Scharl is niet goed afgelopen. Ze zijn vermoord door de overheid vanwege hun actieve rol in de opstand door middel van levende verbranding. Zo krijgt de liedregel ’they burned your heroes at the stake, but your voice will echo on their names‘ een diepe betekenis.
De titel van het lied verwijst naar het aanbreken van een nieuw tijdperk. Mingo, Waly en Baratham worden genoemd in de tentoonstelling ‘Nieuw licht’ in het Rijksmuseum dankzij Valika Smeulders, Frank Dragtenstein en Eveline Sint Nicolaas. De documentaire van Ida Does over de totstandkoming van de tentoonstelling werd eerder op prime time op de televisie getoond.
Ook in talig opzicht is er een nieuw tijdperk aangebroken voor het Sranantongo. Daryll Veldman heeft net het tweede deel van het Stimofo leerboek ‘Mijn eerste woordjes in het Sranan’ uitgegeven. Hermine Haman en 1374 anderen werken via de Facebookgroep Kruderi nanga Krutu aan de verspreiding van de kennis van het geschreven Sranantongo. Ondertussen is ook het Sranantongo Dictee onder leiding van Anita Powell is een jaarlijks terugkerend evenement – ook in Rotterdam wordt er tegenwoordig een Dictee gehouden. Er zijn talencursussen, zoals die van Tori Oso Utrecht of Kwasi Koorndijk. En er wordt gedicht en geschreven in het Sranantongo (zie bijvoorbeeld Krofaya Kromanti), op papier of in prachtige spoken word-optredens, zoals die van Isfarah Esseboom.
Op zaterdag 22 mei treedt Jeangu Macrooy voor Nederland op in de Grand Final van het Eurovisie Songfestival. Ik hoop van harte dat ‘Birth of a New Age’ wint.
Bronnen
Eurovisiesongfestival: http://www.songfestival.nl/nieuws/videoclip-birth-of-a-new-age-van-jeangu-macrooy
Boegheim, L.M.J. (1996) Het muntwezen van Suriname. In: OSO Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde, Cultuur en Geschiedenis., 15 (2): 191-201 (Online via DBNL: http://www.dbnl.org/tekst/_oso001199601_01/_oso001199601_01_0020.php)
Neijhorst, J. (2002) Bigisma Taki … Herkomst en betekenis van meer dan 2500 Surinaamse spreekwoorden (odo’s) en uitdrukkingen. Tweede druk. Eigen beheer.
van den Berg, M. C. (2001) ‘”Mingo, jou no man” Oud-Sranan in verhoren en verslagen van rechtszaken’ In: OSO Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde, Cultuur en Geschiedenis., 20 (2): 241-253 (Online via DBNL: http://www.dbnl.org/tekst/_oso001200101_01/_oso001200101_01_0022.php?q=berg%20mingo#hl1)
