Je bekijkt nu Verkiezingen in Zimbabwe: de invloed van taalpolitiek

Verkiezingen in Zimbabwe: de invloed van taalpolitiek

Zimbabwe (bron: bbc.com)

Op 23 augustus 2023 worden er in Zimbabwe verkiezingen gehouden. Tijdens deze verkiezingen worden de raadsleden, parlementsleden en president gekozen voor de komende jaren. Eén van de presidentskandidaten, Nelson Chamisa van de nieuwe partij Citizens Coalition For Change, de ‘Burgercoalitie voor Verandering’, heeft zich in het verleden uitgesproken over taaldiversiteit.

En taaldiversiteit heeft Zimbabwe volop met 16 talen die officieel zijn erkend sinds 2013 en nog een aantal niet erkende talen. Deze talen horen bij verschillende taalfamilies. De twee grootste talen van Zimbabwe zijn het Shona, dat door driekwart van de bevolking gesproken wordt, en het Ndebele, dat minder sprekers kent maar nauwverwant is aan Zuid-Afrikaanse talen zoals het Zulu. Het Ndebele en het Shona horen allebei bij de familie van de Bantoetalen, maar zijn niet onderling verstaanbaar. Er is ook Zimbabweense gebarentaal. Verder is het Tshwao ook officieel erkend; dit is een Khoisantaal die nog gesproken wordt door een handjevol oudere sprekers, maar de meeste leden van de Tshwao gemeenschap zijn overgestapt op het Ndebele, de taal die in hun regio dominant is. Het Engels is ook een van de officiële talen, wat in het land gesproken wordt omdat Zimbabwe vroeger een Britse kolonie was. 

Presdidentskandidaat Nelson Chamisa wil zich inzetten voor al deze taaldiversiteit. Dit is een relevante kwestie in een land zoals Zimbabwe waar veel talen gesproken worden. In 2013 heeft de overheid een groot aantal Zimbabwaanse talen een officiële status gegeven, maar dat betekent niet dat al deze talen in de praktijk ook gelijk behandeld worden. In de regio Matabeleland is Ndebele de taal die het meest gesproken wordt, maar door de overheid worden hier vaak docenten ingezet die de lokale talen niet spreken. Volgens Chamisa is deze taaldiversiteit dus erg belangrijk. De enige manier dat er volgens hem een verenigd Zimbabwe kan zijn, is als alle talen van het land gerespecteerd worden. Ook vindt hij het belangrijk dat nationale leiders de lokale talen spreken. Volgens hem kun je alleen met mensen een verbinding aangaan via hun cultuur en taal.

Met de taaldiversiteit van Zimbabwe komen ook een aantal interessante taalkundige kenmerken. Eén van de bijzondere kenmerken van de Shona talen, de grootste groep nauwverwante talen die in Zimbabwe gesproken worden, kwam bij de verkiezingen in 2008 aan het licht. Bij deze verkiezingen stelde presidentskandidaat Morgan Tsvangirai de internationale media namelijk voor een raadsel: hoe sprak je de naam Tsvangirai precies uit?

De klank die wordt geschreven als tsv  is erg zeldzaam in de talen van de wereld en wordt een ‘gefloten wrijfklank’ ofwel whistled fricative in het Engels genoemd. Wrijfklanken zijn klanken als f, s, v. Deze fricatieven hebben wij zelf ook volop in het Nederlands. Dat ze gefloten worden, dat komt nauwelijks voor. Heel zelden komt het wel eens voor dat iemand zo’n klank per ongeluk maakt, als je een gebitsprothese of beugel hebt bijvoorbeeld. Maar dan is het per ongeluk en dus niet als medeklinker. Je kunt hier horen hoe Tsvangirai zijn eigen naam uitspreekt. Als je goed luistert hoor je hoe het klinkt alsof hij door zijn voortanden fluit. 

Er zijn vier van die zogenoemde gefloten wrijfklanken in het Shona: sv, zv, tsv en dzv. Maar laat je niet misleiden door de spelling van deze klanken omdat de letters er bekend uitzien. Shona talen zijn maar een van de weinige talen die we kennen die deze klank hebben: de meeste talen gebruiken deze klank niet als medeklinker. Van eerder onderzoek weten we dat deze klanken nagenoeg alleen in zuidelijk Afrika voorkomen. Hier vinden we ze in Shona en Tsonga talen. Tsonga talen worden ook in zuidelijk Afrika gesproken en behoren tot Zuid Bantoe, dezelfde taalfamilie waar Shona onderdeel van is. Er wordt gezegd dat ze ook voorkomen in het Tabassaran, een Noord Caucasische taal gesproken in Rusland en het Jibbāli, een Zuid Arabische taal gesproken in Oman, maar er is hier nauwelijks iets over bekend. Hoe deze talen aan hun gefloten wrijfklanken zijn gekomen, is nog een raadsel voor taalwetenschappers. Het stelde de internationale media eveneens voor een dilemma: als ze deze klank niet konden maken, hoe zouden ze dan naar Tsvangirai verwijzen? De Uitspraak Eenheid van de BBC bracht er zelfs een advies over uit destijds, waarin ze uitlegden welke uitspraak ze aanraadden en wie ze raadplegen als ze niet weten wat de uitspraak van een naam is. Houd dus niet alleen je ogen maar vooral je oren open als je iets over de aanstaande verkiezingen in Zimbabwe hoort! 

Bronnen