Frank Martinus Arion (Curaçao, 1936) is een bijzonder mens. In Nederland is hij vooral bekend door zijn roman Dubbelspel, die in 2006 het speerpunt was in de leescampagne van Nederland leest en daardoor dus op grote schaal verspreid is. De roman speelt zich af op Curaçao en gaat over een partijtje domino. Dit partijtje staat echter symbool voor alles wat erom heen gebeurt in een kleine eilandgemeenschap. Naast Dubbelspel heeft Frank Martinus nog een aantal romans geschreven.

Poëzie, Papiamento(/-u), Onderwijs

Veel minder bekend (in Nederland tenminste) zijn drie andere kanten van deze gigant, drie andere dominostenen die nog in zijn mouw zaten: zijn poëzie, zijn bemoeienis met het Papiamento*, en zijn betrokkenheid bij het onderwijs. Veel van zijn proza is in het Nederlands verschenen. Zijn roman Dubbelspel uit 1973 is bijvoorbeeld pas in 2011 in het Papiamento vertaald. Maar als dichter is Martinus productief in het Papiamento*, de creoolse moedertaal van de meeste Curaçaoërs.

*NB: op Curaçao schrijven ze Papiamentu, maar in dit stukje hanteren wij de officiële Nederlandse spelling, die Papiamento voorschrijft.

Als voorbeeld van zijn vele gedichten volgt hieronder een fragment uit zijn bekende gedicht Ma kai den sneeuw uit 1961.

Martinus probeert al zijn leven lang het Papiamento, waaraan toch het traditionele stigma van slaventaal kleeft, op te stoten in de vaart der volkeren. In 1987 richtte hij het Kolegio Erasmo op, een Papiamento-talige school op humanistische grondslag, die nog steeds bestaat. Die school doet het nog steeds goed. Hij is geen politicus, maar wel politiek betrokken. In 2008 gaf hij een koninklijke onderscheiding aan de Nederlandse overheid terug omdat in zijn ogen Nederlandse financiële steun te veel gepaard gaat met bemoeienis en controle.

De wortels van het Papiamento

Naast al deze dingen is Martinus altijd actief geweest als taalkundige. In zijn proefschrift (The Kiss of a Slave, 1996) zoekt hij naar de wortels van het Papiamento. Daarin vestigt hij o.a. de aandacht op het historisch belang van niet-standaard vormen van de taal, zoals de volkspoëzie in de tambú, de maatschappijkritische muziek van Curaçao die haar wortels op de Curaçaose plantages heeft.

Martinus is ook een van de eersten die de hypothese uitwerkte dat het creools van de Kaapverdische eilanden eigenlijk aan de basis heeft gestaan van het Papiamento. Deze hypothese is een antwoord op het mysterie waarom het Papiamento niet veel meer woorden en constructies uit het Nederlands bevat, ondanks dat Curaçao en de andere ABC-eilanden heel lang een Nederlandse kolonie geweest zijn. Hoe komt het dus dat de woordenschat van het Papiamento zo Portugees en Spaans klinkt?

Volgens Martinus valt dit te verklaren uit het feit dat veel Afrikanen van de Kaapverdische eilanden als slaven naar Curaçao zijn gebracht en zij het Kaapverdische creools mee naar Curaçao hebben genomen. Aanvankelijk werd dit idee vrij sceptisch ontvangen. Volgens de grote taalwetenschapper Derek Bickerton was het de zoveelste vorm van science fiction. Later echter is Martinus theorie bevestigd door onderzoekers als Nicolas Quint en Bart Jacobs en is nu zelfs gemeengoed geworden.

Eerbetoon

Recentelijk is de film (2013 ) Frank Martinus Arion: Yu di Kòrsou (letterlijk: ‘kind van Curaçao’) als eerbetoon aan de man en zijn werk verschenen. Bekijk de website van de Werkgroep Caraïbische Letteren voor meer informatie en recentelijk nieuws over Frank Martinus Arion, de romanschrijver, dichter, humanist en wetenschapper in één, maar bovenal Curaçaoënaar: Yu di Kòrsou.

Literatuurlijst:

• ‘M’a kai den sneeuw’, in: Frank Martinus Arion, Ta amor so por. Willemstad, Curaçao: Libreria Salas, 1961, p. 16; vertaling: Nydia Ecury en Esther Jansma.
• Efraim Frank Martinus (1996). The Kiss of a Slave. Papiamentu’s West-African Connections. Proefschrift Universiteit van Amsterdam.