In maatschappij van de Bayombe bestaan solidaire vrouwengroepen, Nzola genaamd. De Bayombe, sprekers van het Kiyombe, wonen in het noorden van de provincie Cabinda, een exclave van Angola, en een deel van de provincie Kongo-Central in de Democratische Republiek Congo.

In het Kiyombe betekent nzola ‘vriendschap, liefde, vriendelijkheid’ . Deze vrouwengroepen organiseren solidariteitsacties, niet enkel tussen de leden van de groep maar ook voor vrienden van de leden en sympathisanten van de groep. Als groep en als individuele leden verlenen ze diensten aan zij die het nodig hebben, zoals wezen en zieken. Zo gaan ze bijvoorbeeld in groep het veld bewerken van een zieke vrouw die dit (tijdelijk) niet meer zelf kan doen. Op zondag bezoeken ze in groep recent bevallen vrouwen, zieken of rouwende vrouwen. Vrouwen die zo bezocht worden gaan de groep bedanken met een liedje, zoals het volgende (uit Mbadu ki-a-Manguedi 1981: 10, origineel zonder tonen):

Bakúndi báma, thóndidi kuáma

Diáu nakótila mu nzóla, thóndidi kuáma.

Vertaling: ‘Mijn beste vrienden, bedankt

Het is hiervoor dat ik tot de Nzola toegetreden ben, bedankt.’

De leden van de Nzola-groepen komen ook samen om te zingen en te dansen. In dorpen waar er geen andere ‘aankomstcomité’s’ zijn, gaan zij belangrijke gasten begroeten en al zingend en dansend verwelkomen. Ze zingen ook bij begrafenissen van hun leden. Groepen hebben een mama-pfumu ‘moeder-chef’ als verantwoordelijke, en een mama-miziki ‘moeder-muziek’, die als dirigent en muziekleidster optreedt.

Kenmerkend voor deze groep zijn ook de specifieke functies die ze individueel voor een ander lid hebben, en het feit dat daar dan specifieke namen voor bestaan. Deze namen kunnen worden afgeleid van werkwoorden of zelfstandige naamwoorden en verwijzen naar het soort hulp of steun dat men van andere leden zou kunnen krijgen, zelfs in de toekomst wanneer men al overleden is. Het geven van deze namen aan elkaar heet kusokasana maziina (elkaar namen geven). Kusokasana verwijst naar de relatie die aldus geschapen wordt tussen twee mensen. Hetzelfde werkwoord wordt ook gebruikt voor het aangaan van een liefdesrelatie (kusokasana kimasi) , een huwelijksverbintenis (kusokasana makuela), of een akkoord tussen mensen in verband met hekserij (kusokasana thuadi). Een groep kan dan ook beginnen door twee mensen die aan elkaar voorstellen om elkaar met een nieuwe naam aan te spreken. Nu deze twee vrouwen elkaar gaan helpen, gaan ze ook hun familieleden en vrienden hierbij betrekken en zo de groep groter maken. Afhankelijk van de grootte van het dorp, kan een groep een deel van een dorp, een heel dorp of verschillende dorpen beslaan, maar in principe is een Yombe-dorp een dingumba di basinzola, een ‘groep van diegenen die van elkaar houden’. De verschillende mangumba (meervoud van dingumba) kunnen ook tussen elkaar relaties aangaan.

Er zijn verschillende types ‘taken’ en daarmee gepaard gaande namen. Eén type taken gaat over praktische hulp, en in de brede zin, hulp bij de moeilijkheden van het leven. Zo is bijvoorbeeld iemand die jou helpt om je erf te vegen jouw kinkoomba ‘diegene-die-voor-me-veegt’, iemand die voor je kookt wanneer je dit nodig hebt, is jouw kinlaamba ‘diegene-die-voor-me-kookt’, jouw kinkuenda ‘diegene-die-me-vergezelt’, jouw kimafuta ‘diegene van de olie’, die je bijvoorbeeld olie geeft om te koken, kinsumba nzaba ‘diegene-die-mijn-zeep-koopt’, enzovoort.

Een ander type taken en namen gaat over interpersoonlijke relaties. Zo is jouw ki-bwatana ‘degene-die-intiem-met-mij-verbonden-is’, iemand die zich met je verbonden voelt, jouw ki-ntima ‘degene-die-van-mijn-hart-is’, iemand die je nauw aan het hart ligt, jouw ki-nsosula ‘degene-die-met-mij-praat’, iemand waarmee je goed kan praten en bijvoorbeeld geheimen mee kan delen, jouw mbuadi, jouw tweede ‘ik’, dus iemand die je als jouw tweede zelf beschouwt, jouw mama mbuadi, jouw tweede moeder, jouw mwana mbuadi, jouw tweede kind. Deze tweede moeder geeft raad die je eigen moeder omwille van taboes niet altijd kan geven, bijvoorbeeld in verband met het huwelijk. Wanneer je iemand als tweede moeder wil, moet je je met veel respect aan die vrouw voorstellen. Deze vrouw zal hierover nadenken. Wanneer ze je aanvaardt, ga je terug naar die vrouw en er worden geschenken uitgewisseld op de dag van de officiële aanvaarding van deze relatie. Vanaf dan gaan deze twee vrouwen elkaar helpen.

Andere taken en namen hebben te maken met humor. Iemand die met jou lacht is jouw kinseva ‘diegene-die-met me lacht’, of jouw kimalueya ‘diegene-van-de-grapjes’, die grapjes met je maakt.

Tenslotte zijn er namen die te maken hebben met de dood of de angst voor de dood. Zo is jouw ki-nleka nkielo degene die zal waken bij jouw dood of die van je verwanten, ki-kundila diegene die na je dood om je zal huilen, terwijl ki-ndila diegene is die samen met jou zal huilen bij de dood van geliefden.

Heb je gemerkt dat de meeste van deze namen beginnen met ki-? In het Kiyombe zoals in andere Bantoetalen worden woorden in naamwoordklassen verdeeld (meer over naamwoordklassen lees je hier) . Deze ki– is het voorvoegsel van naamwoordklasse 7 (meervoud in klasse 8, bi-). Deze wordt gebruikt voor dingen, maar ook voor verkleinwoorden, troetelnamen en deze Nzola-namen.

Als jij en je vriend(inn)en een Nzola-groep zouden vormen, welke namen zouden jullie onder elkaar gebruiken? En welke hulp willen jullie aan elkaar en jullie omgeving bieden?

Gebruikte bronnen:

Mbadu ki-a-Manguedi, Charles Saabu (1981). Securisation et eternisation dans le phenomene Nzola chez les Yombe du Zaire. Dissertation. Faculté de théologie: Kinshasa.

Persoonlijke communicatie Filomena Sumbu (20/4/2025).