Ieder huisje heeft zijn kruisje. Huwelijksproblemen komen overal voor. De manier waarop problemen besproken worden, verschilt echter per cultuur. Zo hadden vrouwen in Cabinda tot in de jaren zestig een wel heel bijzondere manier om klachten over hun echtgenoot te uiten: via houten spreekwoorddeksels die over de etenspot van hun man werden gelegd.

Cabinda is een kustprovincie van het Zuidwest-Afrikaanse land Angola. De inwoners van Cabinda heten de Bafiote. Bij de Bafiote eten mannen en vrouwen gescheiden. De maaltijd wordt thuis door Bafiotevrouwen bereid en vervolgens wordt hij door een kind naar de man gebracht. Die is op dat moment ergens bezig of hij zit met andere mannen te wachten op het eten. Om de kookpot af te sluiten, worden deksels gebruikt. Tegenwoordig zijn dat emaille deksels zonder figuurtjes erop, maar vroeger waren het houten deksels waar spreekwoorden op konden staan.

Deksels met spreekwoorden werden alleen ingezet wanneer er sprake was van huwelijksproblemen. De meeste Bafiotevrouwen beschikten over meerdere spreekwoorddeksels. Deze kregen ze bijvoorbeeld van andere vrouwen als huwelijkscadeau. Ze konden ook spreekwoorddeksels laten maken bij een houtsnijder.
Met behulp van een spreekwoorddeksel kon een vrouw aan haar echtgenoot duidelijk maken wat het probleem was. Kreeg een man een kookpot met daarop een deksel van een kip die naast haar drie eieren zit? Dan betekende dat: “Zoals de kip haar eieren doodt door naast de eieren te gaan zitten, zo richt jij ons te gronde.” Oftewel: “Als jij niet voor je gezin zorgt, dan is het je eigen schuld dat jij je kinderen kwijtraakt, want ik neem ze mee naar mijn familie.” En met een onschuldig uitziende spreekwoorddeksel van een kano die in de golven vaart, kon een Bafiotevrouw laten zien dat ze niet tevreden was over de seks binnen het huwelijk: “Wie een kano koopt, wil ermee varen.” Oftewel: “Waarom ben je met mij getrouwd als je toch niet met mij naar bed gaat?”

Sommige Nederlanders zullen dit wellicht een vreemde manier van communiceren vinden. Waarom zou je op zo’n omslachtige manier aan je echtgenoot vertellen wat je dwarszit? Een mogelijke verklaring is het onderscheid dat de Amerikaanse antropoloog Edward T. Hall maakte tussen “lage en hogecontextculturen”. Lagecontextculturen zijn expliciet: de betekenis van een boodschap wordt vooral afgeleid uit de woorden die erin staan. Nederlanders komen uit een lagecontextcultuur. Mensen uit Cabinda komen echter uit een hogecontextcultuur. Daarin is de communicatie soms implicieter. Mensen geven geen direct en onomwonden antwoord; ze geven antwoord op een ander niveau. Bafiotevrouwen bespraken huwelijksproblemen vroeger ook op een ander niveau: met behulp van de spreekwoorddeksels.

Bronnen

• Afrika Museum, Berg en Dal
• Claes, M-T. & Gerritsen, M. (2007). Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief. Bussum: Coutinho.
• Munneke, R.J. (Ed.). (1982). ‘In der minne schikken.’ Sprekende deksels uit Cabinda. Leiden: Rijksmuseum voor Volkenkunde. Geraadpleegd via http://www.cabinda.net/rmcap1.html op 29 mei 2013.
• Vissers, J. (1987). Het zwarte evangelie van Cabinda. Zijn de heidenen heidenen? ’n Poging tot de theologie van de Bafiote. Gennep [s.n.].
• Vissers, J. (1989). Geesten van Cabinda: etnologische roman. Gennep [s.n.].