Ook in de Nederlandse kranten is erover bericht. Een deel van de studenten protesteert. De beweging Open Stellenbosch heeft een video, Luister, die heel veel is gedownload en veel heeft losgemaakt. Studenten vertellen over hun ervaring met discriminatie en met het Afrikaans. Daarnaast is er een diepte-interview met student Sikhulekile Duma, die heel helder uitlegt wat de beweging aan de kaak wil stellen en welke kant ze op wil.

“US kan Afrikaans kies, meen SAIRV”; kopt het lokale sufferdje (Eikestad NUUS 3 september 2015), dat in het rek bij de supermarkt ligt. US is de Afrikaanse naam voor wat vaak afgekort wordt als SUN (www.sun.ac.za): Stellenbosch University.

Maar wat is de SAIRV? Het SAIRV is het Suid-Afrikaanse Instituut vir Rasseverhoudinge, een grotendeels Engelstalige liberale denktank, in het Engels IRR (www.irr.org.za), gesponsord door grote bedrijven, de Open Society Foundation, en enkele Europese ambassades. De denktank probeert “een ander geluid” te bieden dan de dominante ANC en zeker ook dan de linkse EFF van Julius Malema, en is onafhankelijk maar staat dicht bij de centrumrechtse DA partij van Helen Zille. Overigens staat er op de officiële website van het IRR niets over de taalkwestie.

Stellenbosch University: de achtergrond

En dan nu de hamvraag: waarom die kop? Hoezo Afrikaans kiezen? Wat valt er te kiezen? Even wat achtergrond. De Universiteit is opgericht in 1918 en er waren sinds 1866 voorzieningen voor hoger onderwijs. In 1866 werd ook de elite kostschool het Paul Roos Gymnasium opgericht, een traditioneel bolwerk van de Afrikaners, met nu een kleine minderheid van niet-blanke leerlingen.

In de twintigste eeuw heeft de universiteit een flinke expansie ondergaan en in feite is de traditionele wijk van de “kleurlingen” in Stellenbosch, de Vlakte, in de tijd van de Apartheid ontruimd en universitair gebied geworden. Hiermee is de kloof tussen de universiteit en de grote kleurlinggemeenschap (die bijna de helft van de bevolking van de provincie Westkaap uitmaakt) vergroot. De “kleurlingen” spreken traditioneel Afrikaans, maar nu meer en meer Engels. De universiteit probeert wel de kloof te dichten, maar dat is vooral symbolisch. Over een gebouw op het oude gebied van de Vlakte zegt de universitaire website:

“Daardie hoek van die destydse Vlakte is vandag ’n baken van hoop en versoening, en simbolies van hoe die Universiteit Stellenbosch se kundigheid in diens van die samelewing aangewend word om ’n tasbare verskil in mense se lewens te maak.”

Na de val van de apartheid moesten de bakens ook in Stellenbosch worden verzet, maar dat ging vooral niet te snel. Een mooi citaat komt van de website van de beste meisjesschool van Stellenbosch, kostschool de Bloemhof:

“Die huidige omstandighede vereis ’n toekomsgerigte benadering. Steeds word daarna gestreef om te midde van snelle verandering en aanpassings nie afbreuk te doen aan die mooi tradisiegehegtheid van Bloemhof nie.”

Het corps van hooglera- ren van de US/SUN is divers, maar de kern behoort tot de groep die op Paul Roos of Bloem- hof naar school is ge- weest, en daarna aan de US/SUN heeft gestu- deerd. Hoofdzakelijk blanke Afrikaners dus. Verder is het nog belang- rijk in welk koshuis (soort dispuutshuis; rez in het Engels) je gezeten hebt. Want van de beste koshuise komen de decanen en afdelingshoofden.

Protest tegen het taalbeleid

Het protest van de studenten betreft het taalbeleid. De webpagina’s over het taalbeleid van de universiteit beginnen met een citaat van de taalkundigen Daniel Nettle en Suzanne Romaine over meertaligheid uit Vanishing Voices (2000):

“Die Universiteit Stellenbosch volg ‘n meertalige benadering waarbinne Afrikaans as akademiese taal aangewend, beskerm en bevorder word, terwyl ons die waarde van Engels as internasionale akademiese taal benut. Verder bestee ons aandag aan die oordeelkundige bevordering en aanwending van isiXhosa as akademiese taal en as taal van sosiale omgang.”

Meertaligheid, bescherming van het Afrikaans, waardering van het Engels, oordeelkundige bevordering van het isiXhosa. Klinkt allemaal erg mooi, al doet dat oordeelkundig (verstandig, met beleid) wel een belletje rinkelen. Waarom is er dan trammelant? Wat zijn de grieven van de studenten? Eigenlijk vooral dat het gebruik van het Afrikaans in veel colleges toegankelijkheid voor iedereen in de weg zit.

De universiteit zit in een spagaat van deels onverenigbare doelstellingen:

• Behoud van het Afrikaans als “akademiese taal” en van het Afrikaanse culturele erfgoed; symbool en peiler van de blanke Afrikaanse gemeesnchap.
• Handhaving en versterking van de positie en reputatie van het US/SUN als world class university, in elk geval als “beste universiteit van Afrika”.
• Bijdrage aan de ontwikkeling in brede zin van het “nieuwe Zuid-Afrika” (codewoord voor emancipatie van de niet-blanke bevolking).

Vernieuwing dus, en behoud, maar het gaat allemaal erg langzaam in de wijnlanden. De Afrikaanssprekende bovenlaag wil niet graag zijn positie kwijt. Er wordt wel geklaagd over de wisselkoers van de Rand, maar het leven is voor veel blanke mensen aan de universiteit en de omgeving best comfortabel, en dan heb ik het nog niet over de nationale en internationale elite die zich in de omgeving heeft gevestigd op een van de wijngoederen.

Taalkwestie, of speelt er meer?

Achter de taalkwestie speelt iets veel belangrijkers. Een zwarte student komt aan in een plaats waar in de ruimtelijke ordening de scheiding tussen de bevolkingsgroepen, een nette omschrijving van apartheid dus, nog volop aanwezig is. Het dorp Stellenbosch zelf is geheel blank met brede lanen; dan zijn er twee buitenwijken voor de “kleurlingen”, Idasvallei en Cloetesville (ontstaan na de ontruiming op de Vlakte); en dan aan de andere kant van het spoor (on the wrong side of the tracks) is er de georganiseerde township van de “zwarten”, Kayamandi, met daarom heen de ongeorganiseerde nieuwe nederzettingen van recente immigranten uit de rest van Afrika. Voor de toeristen is er de Kayamandi township tour and Xhosa lunch onder bescherming van een gids, maar in die andere buurten moet je echt niet komen, zegt men.

In deze omgeving komen nu ook de zorgvuldig geselecteerde niet-blanke studenten met de hoogste cijfers van hun middelbare school, maar op hun gemak voelen ze zich niet. Opmerkingen uit Luister: “I am an outsider, I don’t belong here”, “all white space”, “the color of my skin is like a social burden”, “you have to validate who you are”.

Zwart zijn op een blanke universiteit, waar de Afrikaanse standaarden de norm zijn, dat wringt. Als niet-blanke studenten ben je in een minderheid, vooral in de koshuise; je voelt je niet echt betrokken, en een aantal studenten rapporteren racistische incidenten in de film. US/SUN moet werken aan een omgeving die voor iedereen open staat, en dat gaat langzaam. Er zal ook wat aan het taalbeleid gesleuteld moeten worden, maar dat is dan eigenlijk een detail.