Op 18 November 2010 beklommen ondernemers van de gemeente Vaals de 877 meter hoge Mount Scenery op Saba, een eilandje in de Caraïbische zee. Ze plaatsten daar een replica van een speciale dakvormige steen: het “dak van Nederland”. Doordat Saba sinds 2010 een bijzondere gemeente van Nederland is geworden, is de in het Zuid-Limburgse Vaals gelegen Vaalserberg (321m.) officieel niet meer het hoogste punt van Nederland. De Vaalserberg blijft wel de hoogste berg in Europees Nederland en behoudt daarom de originele versie van de steen. Nu zijn er dus twee plaatsen met de titel “dak van Nederland”. Naast deze titel en een hoge berg zijn er nog meer overeenkomsten te noemen tussen Saba en Vaals: beide gemeenten hebben veel toerisme, mooie natuur, veel immigranten en een bijzondere taalsituatie.

Vaals

Vaals, dat bij het drielandenpunt met Duitsland en België ligt, heeft veel invloeden van andere talen, met name van het Duits. De enige officiële taal in Vaals is het Nederlands, maar vanwege de ligging en omdat maar liefst een kwart van de inwoners de Duitse nationaliteit heeft is het Duits er een veelgesproken taal. Het in Vaals gesproken dialect “Vaalserplat” is een van de weinige Ripuarische dialecten in Nederland en is daarmee zeer bijzonder.

Het Ripuarisch, dat verder voornamelijk in Duitsland wordt gesproken, is een taalvariëteit die gekenmerkt wordt door het gebruik van een aantal van de medeklinkers zoals die ook in het Duits voorkomen. Zo gebruikt het Vaals bijvoorbeeld een <ch> waar andere Limburgse dialecten (net als het Nederlands) een <k> hebben, een <ts> waar andere een <t> hebben, en een <j> waar andere een <g> hebben. Beluister hier het Vaalserplat:

http://www.youtube.com/watch?v=Knj1KqdztCs

Saba

Het eiland Saba heeft twee officiële talen: Engels en Nederlands. Het Nederlands wordt echter slechts door 2% van de bevolking thuis gesproken. Het Engels wordt gebruikt voor officiële communicatie en sinds enkele jaren ook in het schoolsysteem. Op Saba zijn er verschillende variëteiten van het Engels. Als voornaamste thuistaal spreekt men het “dialect” van Saba, dat volgens recent onderzoek afwijkt van de taalvariëteiten die op naburige eilanden gesproken worden. Door de geïsoleerde ligging en het kleine inwonersaantal heeft het eiland in talig opzicht zijn eigen karakter behouden.

Een van de eigenschappen van het Engels zoals dat op Saba gesproken wordt is Saban Rhoticity: een afwijkende uitspraak van de /r/, waarbij de /r/ minder benadrukt of zelfs niet uitgesproken wordt na een klinker die voor in de mond uitgesproken wordt, zoals de /i/ in fear, of bij onbenadrukte lettergrepen (father). De /r/ wordt juist wel uitgesproken na klinkers die achter in de mond uitgesproken worden, zoals de korte <o> (in fonetisch schrift schrijf je /ɔ/) in fort. Deze patronen zijn overeenkomstig met Amerikaans-Engelse r-patronen maar afwijkend van andere Caribische variëteiten van het Engels. Daarnaast zijn de grammaticale eigenschappen te vergelijken met talen van Zuid-Amerikaanse en Afro-Amerikaanse talen en tenslotte ook met het Nederlands. Hieruit kan men concluderen dat er veel verschillende invloeden zijn die het Engels van Saba gevormd hebben.

Zowel Saba als Vaals hebben een taalsituatie die zich kenmerkt door veel invloeden van buitenaf. In Vaals is dit vooral het Duits. In Saba is dit een mengeling van (Afro-)Amerikaans, Zuid-Amerikaans en Nederlands. In beide gemeenten is de voertaal dus niet hetzelfde als de officiële taal. Een mooi teken van het belang van meertaligheid. Tijdens het bezoek van de Nederlanders uit Vaals aan de Nederlanders op Saba zal er dan ook waarschijnlijk weinig Nederlands zijn gesproken…

Literatuur

Myrick, Caroline (2014). Putting Saban English on the map: A descriptive analysis of English language variation on Saba. English World-Wide 35(2): 161-192.