Zei jij vroeger ook wel eens ‘weps’ in plaats van ‘wesp’? Of wilde jij vroeger graag ‘fisoloof’ worden? Zonder het te weten, was je hier al bezig met een veelvoorkomend taalverschijnsel, dat we in vakjargon ‘metathese’ noemen. Dit houdt in dat klanken in een woord van positie wisselen. Je vindt in een bepaalde situatie dus …yx…, terwijl je eigenlijk …xy… zou verwachten. Het werkt net als een faceswap, waarin twee gezichten van plaats op het lichaam verwisselen. De klanken die van plaats wisselen, hoeven niet per se direct achter elkaar te staan en kunnen zowel klinkers als medeklinkers zijn.

Dit komt ook voor in het Nkore-Kiga (gesproken in Oeganda) met werkwoorden die eindigen op –za. Kijk bijvoorbeeld maar naar het woord voor ‘beëindigen’, heza (spreek uit als ‘hèzah’). Als je hier verleden tijd van wilt maken, zet je er –ire achter. Het resultaat zou dan hezire zijn, maar woorden zijn eigenwijs, en de –z- en de –r- verwisselen van plek. De goede vorm is dus niet…

O-hez-ire
Jij-beëindig-PST
‘Jij hebt beëindigd.’

Maar…

O-her-ize.
Jij-beëindig-PST
‘Jij hebt beëindigd.’

Het Nkore-Kiga neemt ook veel woorden over uit het Engels, bijvoorbeeld de woorden voor ‘keuken’, kitchen, en voor ‘kip’, chicken. Doorgaans, wanneer een taal een woord leent uit een andere taal, past deze lenende taal het woord wat aan aan hun ‘gebruikelijke’ uitspraak. Denk bijvoorbeeld aan ‘croissant’, wat uit de mond van een doorsnee Nederlander snel verandert in ‘krassant.’ Toen het woord kitchen zijn intrede deed in het Nkore-Kiga, bleef het ook niet onaangepast. Omdat een opeenvolging van medeklinker en klinker –ki- in deze taal niet mogelijk is, zijn de –k- en de –ch- van plaats verwisseld. Daardoor hebben ze daar nu één woord, ongeveer uit te spreken als ‘tsjikèni’ voor zowel ‘keuken’ als ‘kip’. Zo zie je maar weer, zo’n faceswap kan een interessant plaatje opleveren.

Referenties

• Hume, Elizabeth. 2001. “Metathesis: Formal and Functional Considerations.” In Surface Syllable Structure and Segment Sequencing, bewerkt door Elizabeth Hume, Norval Smith en Jeroen van de Weijer, 1-25. Leiden: HIL.
• Taylor, Charles V. 1985. Nkore-Kiga. Londen: Croom Helm.