In het noorden van Tanzania wonen de Iraqw, een volk van ongeveer een half miljoen sprekers en zij spreken, naast de nationale taal het Swahili, hun eigen taal. Ze zijn trots op hun eigen taal en cultuur maar ze zijn natuurlijk ook onderdeel van de Tanzaniaanse samenleving en cultuur. Dit artikel gaat over één specimen van hun springlevende orale woordkunst, de slufay. Het is een gedicht dat zegent en vervloekt – de term slufay komt van sluuf ‘zegenen’. Er is één gebeurtenis in het jaar waar het gedicht bij hoort: het moet opgevoerd worden bij zonsopkomst na het oogstfeest, met het eerste bier van het nieuwgeoogste graan. In deze superkorte video zie je het bier klaar staan. In werkelijkheid hoor je het gedicht veel vaker als er een grote groep mensen bij elkaar zijn.

Eén persoon, altijd een man, draagt het gedicht voor, zonder tekst natuurlijk, maar het idee is wel dat de woorden iedere keer hetzelfde zijn. In feite is er wel degelijk variatie want dit is orale literatuur. Hij begint met de regel hhoo’ koomaane ‘laten we vrede hebben’ en iedereen antwoordt in koor instemmend haya, en zo gaat dat na iedere regel van ongeveer 7 lettergrepen. Als snel komt het publiek in een ritme van haya…haya en de dichter moet zijn regels tussen deze haya’s realiseren. Hoor dat zelf ook in dit geluidsfragment:

De wens voor vrede omvat ook welzijn, genoeg eten voor iedereen, gezondheid voor het vee en vruchtbaarheid: “laat het vruchtwater uit moeder’s slaapkamer en uit de stal samen een rivier vormen”. De bergen worden bij naam genoemd omdat die zorgen voor de bescherming van mens en vee. Dan komt er een heel interessant onderdeel van de slufay waarin alle buren van de Iraqw de revue paseren: eerst hun vroegere vijanden in het noorden, de Maasai: “we vervloeken hen niet (!), laat hun mes op de grond vallen en laten we elkaars melk drinken”; dan de Nyiramba in het westen “laat hun meisjes met onze jongens dansen”, daarna hun rivalen in het zuiden, de Datooga veenomaden “laten we de groente delen en laat hun armband in de kruipplant van de pompoen verstrikt raken”; hun broeders, de Gorwaa, moeten maar in de Iraqw opgaan; en ten slotte noemt de slufay hun handelspartners de Mbugwe in het oosten van wie we de gevlochten bierzeef kopen. Luister er zelf naar:

Het is duidelijk dat de Iraqw vrede en uitwisseling willen met hun buren maar wel een vrede waarin iedereen Iraqw wordt: De Nyiramba meisjes worden Iraqw als ze trouwen na hun dans; de Datooga moeten verstrikt raken in de sedentaire landbouw en daarmee cultureel Iraqw worden; de Gorwaa zijn al nauwelijks te onderscheiden van de Iraqw en gering in aantal. De slufay schept een beeld van een zelfbewuste open en uitnodigende samenleving die wil groeien. Het laat zien hoe de Iraqw zichzelf zien en hoe ze in hun wereld staan. Dat is ook de reden dat de slufay populair is, vaak wordt opgevoerd, op cassettes wordt verkocht op de markt: het is de facto het volkslied van de Iraqw. Het eind van de slufay benadrukt dan dat deze toestand voor de eeuwigheid is door het noemen van een aantal parallelle zaken die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: de hand en de mond, de hiel en de sandaal, water en het scheermes, water en honing (in bier), de stamper en het stampvat, en tenslotte dit en dat (eufemistisch voor een vergelijkbare diepmenselijke beweging). Hhawu Tarmo die we op de geluidsfragmenten horen improviseert met enkele variaties op deze vaste combinaties: hand en fototoestel; wij en jij, de blanke. Hier is nog een geluidsfragment:

De slufay is voor de Iraqw een gedicht dat bij hen hoort en laat zien wie zij zien. Het is een gedicht ontstaan uit de samenleving maar anders dan het kroningslied bij ons. Het is veel volkser en minder afstandelijk dan ons Wilhelmus en misschien te vergelijken met Vijftien miljoen mensen….

Bronnen

• Beck, Rose-Marie en Maarten Mous (in druk). Iraqw slufay and the power of voice. In Raimund Kastenholz (red.) Gedenkschrift Thomas Geider. Keulen: Rüdiger Köppe.
• <geluidsfragment1,2,3> uit opnames in 1988 in Haylotto van dichter Hhawu Tarmo;
• <video1> van bier ter voorbereiding van slufay in Kwermusl, 2005;

Klik hier voor de teksten en Engelse vertalingen bij de geluidsfragmenten.