Guyana en Suriname zijn twee buurlanden aan de noordkust van Zuid-Amerika die deel uitmaken van het Guyana Plateau. Door het kolonialisme, dat vaak een één op één relatie tussen de metropool (Verenigd Koninkrijk resp. Nederland) en de voormalige kolonie (Guyana resp. Suriname) bevorderde, zijn deze twee landen niet voortdurend op elkaar betrokken geweest. Niettemin hebben ze veel gedeelde geschiedenis en worden ze met vergelijkbare uitdagingen geconfronteerd. Hier zijn in vogelvlucht de vijf Guyana’s.

Waar de wereld samenkomt

De vijf Guyana’s beslaan het noordoostelijke kustgebied van Zuid-Amerika, met inbegrip van een klein deel van Brazilië, Cayenne (Frans Guyana), Suriname, Guyana, en het aangrenzende deel van Venezuela. Zij vormen een hoogst divers gebied, in termen van hun politieke status en etnische en taalkundige samenstelling, maar ze hebben ook veel gemeen als het gevolg van de geschiedenis van kolonisatie, slavernij, en latere ontwikkelingen. Ze zijn uniek door het naast elkaar bestaan van aanzienlijke maar heterogene etnische groepen met verschillende oorsprong:

• De oorspronkelijke Indianen (onder meer Arawak en Carib);
• Afrikanen (met verschillende etnische en taalachtergronden, de afstammelingen van de tot slaaf gemaakte Afrikanen op de plantages en de Marrons);
• Aziaten (Indiaas, Indonesisch, Chinees ) die als contractarbeiders gekomen zijn na afschaffing van de slavernij;
• Europese groepen (Spaans, Portugees, Brits Engels, Frans, Nederlands), die als koloniale bezetters kwamen.

Al met al dus bijna de Verenigde Naties. Al deze groepen hebben hun talen ingebracht, en in alle gevallen hebben die talen veranderingen ondergaan. In het gebied vinden we een groot aantal ingewikkelde patronen van wederzijdse aanpassing, die steeds tot andere resultaten leiden. Talen noch culturen verkeren immers ooit in een ecologisch vacuüm. Voortdurend actie en reactie. Talen passen zich aan hun buren aan, in het bijzonder omdat de sprekers van een taal vaak ook andere talen kennen. Hetzelfde geldt uiteraard voor de culturen. Zo is het tweetalige of het biculturele individu de belangrijkste motor achter het aanpassingsproces.

Welke veranderingen hebben de talen ondergaan?

• De indianentalen hebben flink te lijden gehad onder de kolonisatie, en hebben nu veel minder sprekers, maar zijn wel blijven bestaan in alle vijf Guyana’s. Ze vertonen veel leenwoorden uit de andere talen in het gebied maar hebben nog hun eigen grammatica.
• De Afrikaanse talen zijn als zodanig verdwenen, maar de tot slaaf gemaakte Afrikanen en de Marrons hebben in de Nieuwe Wereld nieuwe talen gecreëerd, de zogenaamde creolentalen, om te kunnen overleven onder Europese overheersing. Deze talen bevatten nog allerlei Afrikaanse grammaticale kenmerken, klanken, en woorden.
• De talen van de afstammelingen van de Aziatische contractarbeiders worden met name in Suriname nog gesproken. Ook deze talen hebben zich flink aangepast, en allerlei woorden en constructies overgenomen, met name van de creolentalen.
• De Europese talen van de oorspronkelijke kolonisatoren, tenslotte, worden alle vijf nog gesproken, maar ook hier vinden we allerlei vernieuwingen en veranderingen.

De vijf Guyana’s hebben een verschillende politieke status. De twee flankerende stukken behoren tot Venezuela en Brazilië. Cayenne (Frans Guyana) is een Franse kolonie, en Suriname en Guyana zijn twee onafhankelijke republieken, die een complexe relatie onderhouden met de oorspronkelijke kolonisator. In alle vijf gebieden is er de uitdaging recht te doen aan de enorme talige en culturele verscheidenheid, en tegelijkertijd de bevolking voldoende uit te rusten voor de competitieve wereld van vandaag. Erkenning van hun gedeeld verleden en gemeenschappelijke karakteristieken kan hieraan alleen maar bijdragen.